Niedopuszczalność unieważnienia małżeństwa bigamicznego zawartego po wadliwie stwierdzonej prawomocności wyroku rozwodowego

Jeżeli po wadliwie stwierdzonej prawomocności wyroku rozwodowego jeden z małżonków zawarł nowy związek małżeński, a obie strony nowego związku o tej wadliwości nie wiedziały, apelacja od wyroku w części orzekającej rozwód staje się niedopuszczalna.

Rozwiedziony małżonek, który w dobrej wierze zawarł nowy związek małżeński i powziął następnie wiadomość, że orzeczenie rozwodu nie uprawomocniło się, jest w takiej samej sytuacji, jak pozostający już w nowym związku małżonek, który dowiaduje się, że jego uznany za zmarłego współmałżonek żyje. W obu przypadkach zachodzi odmienność rodzajowa przyczyn, ale skutek każdej z nich jest taki sam i wyraża się przekonaniem, że przeszkoda zawarcia nowego związku małżeńskiego nie istnieje. Skoro zatem w obu przypadkach zachodzi zbieżność w sferze motywacyjnej małżonków wstępujących w nowe związki małżeńskie, to zbieżność ta powinna się także rozciągać na skutki wynikające z ujawnienia się małżonka uznanego za zmarłego, lub dowiedzenia się, że wyrok rozwodowy nie uprawomocnił się. Pozwala to odnieść się zarówno do panującej w systemie prawnym zasady ochrony małżeństwa, jak i do reguł wynikających z art. 55 § 2 k.r.o., przyjmując ich stosowanie w drodze analogii, ale z ograniczeniem do zachowania trwałości tylko drugiego związku małżeńskiego. Jeżeli zawarcie nowego związku poprzedza orzeczenie rozwodu, to powrót do małżeństwa poprzedniego uznać należy za nierealny w sytuacji, w której wyrok rozwodowy został uchylony lub zmieniony, a drugie małżeństwo uległo unieważnieniu.

Dążenie do rozwiązania małżeństwa i orzeczenie rozwodu, choć nieprawomocne, w konfrontacji z sytuacją życiową małżonka, który nie wiedząc o przeszkodzie zawarł drugi związek małżeński, nie pozostawia wątpliwości, że swoją przyszłość małżonek ten wiąże z pozostawaniem w drugim związku małżeńskim. Kwestionowanie w takich okolicznościach orzeczenia rozwodowego przez współmałżonka przeczy przyjętej zasadzie ochrony także drugiego związku małżeńskiego zawartego w dobrej wierze. Wniesiona wobec tego przez takiego współmałżonka apelacja podlega odrzuceniu w części zaskarżającej orzeczenie rozwodu. Nie ma natomiast przeszkód, aby skargą apelacyjną objąć pozostałe części wyroku rozwodowego, nie wyłączając orzeczenia o winie. Orzeczenie o winie jest wprawdzie integralną częścią wyroku rozwodowego, ale to nie oznacza, że nie można zaskarżyć wyroku tylko w tej części, z tym jednakże, że zapadłe w następstwie takiego zaskarżenia orzeczenie może być tylko orzeczeniem reformatoryjnym, albo oddalającym (por. wyrok SN z dnia 26 listopada 1999 r., III CKN 468/98). Pozostałe elementy wyroku rozwodowego należy traktować jako mające byt samodzielny (por. postanowienia SN z dnia 12 grudnia 1997 r., II CKN 481/97 i z dnia 25 marca 1999 r., III CKN 124/99).

Wszystko to prowadzi do wniosku, że znaczenie rozstrzygające dla dopuszczalności zaskarżenia wyroku rozwiązującego małżeństwo w sytuacji, w której jeden z małżonków pozostaje już w nowym związku, jest uzasadnione przekonanie tego małżonka, że orzeczenie rozwodu jest prawomocne. Takie przekonanie usprawiedliwia także powołanie się na wadliwie stwierdzoną przez sąd prawomocność wyroku rozwodowego.

Uchwała SN z dnia 28 października 2004 r., III CZP 56/04

Standard: 55146 (pełna treść orzeczenia)