Komunalizacja gminy z mocy prawa

Gmina w obrocie cywilnoprawnym dla wykazania prawa własności nieruchomości, którymi chce rozporządzić, musi dysponować decyzją deklaratoryjną wojewody, potwierdzającą nabycie własności z mocy prawa z dniem 27 maja 1990 r. Wyłączną kompetencję w tym przedmiocie przyznano wojewodzie i przedstawienia jego decyzji potwierdzającej nabycie własności wymagają względy bezpieczeństwa obrotu prawnego.

Art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191 ze zm.) przewidywał komunalizację gminy z mocy prawa, z tym że zgodnie z art. 18 ust. 1, wojewoda wydaje decyzje w sprawie stwierdzenia nabycia mienia z mocy prawa. Charakter prawny tego sposobu nabycia mienia przez gminę w ramach przeprowadzonej komunalizacji wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 29 lipca 1993 r., III CZP 64/93, wyrażając pogląd, że gmina może sprzedać lub oddać w użytkowanie wieczyste nieruchomości, które z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 10 maja 1990 r. stały się jej własnością, dopiero wtedy, gdy decyzja wojewody stwierdzająca to nabycie jest ostateczna. Sąd Najwyższy podkreślił, że wskazana decyzja stanowi ustawowe poświadczenie, iż gmina z dniem 27 maja 1990 r. jest właścicielem określonego mienia. Oznacza to, że aczkolwiek gmina stała się z mocy prawa właścicielem, to jednak w obrocie cywilnoprawnym, dla wykazania tytułu prawnego do nieruchomości, nie może skutecznie powoływać się na art. 5 ust. 1 ustawy komunalizacyjnej.

Stanowisko Sądu Najwyższego należy odnieść do wszystkich przypadków nabycia mienia z mocy prawa, przewidzianych w przepisach odrębnych.

Z powyższego nie można jednak wyprowadzać wniosku, że stanowisko Sądu Najwyższego, odnoszące się do czynności rozporządzających, może być zastosowane do czynności zachowawczych, do których należy roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości gruntowej. Taki wniosek nie jest uzasadniony, gdyż przekreśla konstrukcję nabycia własności z mocy prawa.

Wyrok SN z dnia 23 listopada 2004 r., I CK 274/04

Standard: 55040 (pełna treść orzeczenia)

Na podstawie art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.) gmina może sprzedać lub oddać w użytkowanie wieczyste nieruchomości, które z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 32, poz. 191 ze zm.) stały się z mocy prawa jej własnością - dopiero wtedy, gdy decyzja wojewody stwierdzająca to nabycie jest ostateczna (art. 18 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy z dnia 10 maja 1990 r.).

W kwestii charakteru decyzji wojewoda wypowiedział się Sąd Najwyższy w powołanej już uchwale z dnia 19 lutego 1991 r., wyjaśniając, że gmina staje się właścicielem mienia ogólnonarodowego (państwowego), określonego w art. 5 ust. 1 pkt 1, mimo niewydania przez wojewodę decyzji stwierdzającej nabycie własności, i może je sprzedać. Decyzja stwierdza nabycie mienia z mocy prawa, ma więc charakter deklaratoryjny i jest niezbędna jedynie do ujawnienia prawa własności w księdze wieczystej (art. 20 ust. 1 ustawy komunalizacyjnej).

Odmienne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 30 grudnia 1992 r. III CZP 157/92 (nie publ.). Uznał bowiem, że "decyzja ta stanowi ustawowe poświadczenie, iż gmina stała się z mocy prawa z dniem 27 maja 1990 r. właścicielem określonego mienia. Poświadczenie takie ma charakter stanowczy i aczkolwiek nabycie własności następuje z mocy prawa, to jednak w obrocie cywilnoprawnym gmina dla wykazania swojego tytułu do nieruchomości nie może skutecznie powoływać się na przepis art. 5 ust. 1 ustawy komunalizacyjnej. Do tego celu niezbędna jest decyzja wojewody. Także sąd nie mógłby ustalić faktu nabycia przez gminę z mocy prawa - własności nieruchomości, jako przesłanki orzeczenia w toczącym się procesie o własność pomiędzy gminą a innym podmiotem".

Podzielając to stanowisko można uzupełniająco dodać, że aczkolwiek przepis art. 5 ust. 1 ustawy komunalizacyjnej wywołuje skutki cywilnoprawne (przejście prawa własności), następujące z mocy samego prawa z chwilą wejścia w życie ustawy, to z faktu, że stwierdzenie nabycia własności należy do wyłącznej kompetencji organu administracji wynika, iż do wylegitymowania się przez osobę, która powołuje się na takie nabycie własności nieruchomości, konieczne jest okazanie takiej decyzji. Umożliwia ona ukształtowanie stosunków cywilnoprawnych. Dopiero ona stwierdza bowiem autorytatywnie, że w odniesieniu do konkretnej gminy (podmiotu) powstały skutki określone w art. 5 ust. 1 in fine ustawy komunalizacyjnej. Jest to akt deklaratoryjny, w którym tkwi sui generis element konstytutywny, dopiero bowiem od chwili wydania takiej decyzji gmina może skutecznie powołać się na swoje prawo.

Uchwała SN z dnia 29 lipca 1993 r., III CZP 64/93

Standard: 55041 (pełna treść orzeczenia)