Zakres kognicji sądu rozpoznającego sprawę na podstawie postanowień Konwencji haskiej

Zakres kognicji sądu rozpoznającego sprawę na podstawie postanowień Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzoną w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz. U. 1995 r. Nr 108, poz. 528), wyznacza jej przedmiot określony w art. 1. Stosownie do treści tego artykułu przedmiotem postępowania opartego o postanowienia Konwencji jest zapewnienie niezwłocznego powrotu dzieci bezprawnie uprowadzonych lub zatrzymanych w jednym z państw sygnatariuszy oraz zapewnienie poszanowania praw do opieki i odwiedzin określonych przez ustawodawstwo państwa sygnatariusza Konwencji.

W ramach środków podejmowanych przez umawiające się Państwa w granicach ich terytoriów w celu zapewnienia realizacji celów Konwencji pozostaje też postępowanie sądowe (art. 2). Rola sądu sprowadza się do zarządzenia powrotu dziecka w drodze nakazu jego wydania skierowanego do osoby, która dziecko uprowadziła i zatrzymała po sprawdzeniu, czy spełnione zostały wszystkie przewidziane w Konwencji przesłanki dopuszczające wszczęcie przed sądem postępowania w oparciu o jej postanowienia oraz czy osoba składająca wniosek jest uprawniona do wystąpienia na drogę wskazaną przez Konwencję i czy doszło do uprowadzenia dziecka w rozumieniu jej art. 1. Sąd może też oddalić wniosek w wypadkach przewidzianych w Konwencji (por. art. 12, art. 13, art. 20).

Natomiast kognicja sądu w ramach Konwencji nie rozciąga się na uregulowanie sfery władzy rodzicielskiej. Uregulowanie władzy rodzicielskiej przez sąd polski może nastąpić w granicach jego jurysdykcji na ogólnych zasadach i w oparciu o przepisy właściwego prawa dopiero po stwierdzeniu, że określone w Konwencji prawne wymagania co do zwrotu dziecka nie zostały spełnione (art. 16). 

W sprawie dotyczącej władzy rodzicielskiej okoliczność, u kogo i w jakiej miejscowości przebywa poddane tej władzy dziecko w chwili rozstrzygania, nie ma znaczenia dla oceny na gruncie art. 13 § 2 w związku z art. 355 kpc celowości lub dopuszczalności wydania orzeczenia merytorycznego. Osoba podlegająca władzy rodzicielskiej nie jest bowiem przedmiotem postępowania. Natomiast w postępowaniu uregulowanym w Konwencji okoliczność, czy według stanu na dzień orzekania dziecko jest nadal uprowadzone lub zatrzymane ma istotne znaczenie także z punktu widzenia oceny, czy dalsze postępowanie zachowało swój przedmiot i czy wydanie orzeczenia merytorycznego jest celowe.

Może zdarzyć się, że uprowadzone dziecko powróciło do miejsca stałego pobytu przed uprowadzeniem. Nakazanie w takiej sytuacji wydania dziecka osobie, która dziecko zabrała z tego miejsca i zatrzymała, staje się bezprzedmiotowe, a gdyby doszło do wydania takiego zakazu, staje się ono od początku niewykonalne. Stan taki nie oznacza wszakże sam przez się, że zachodzi podstawa do umorzenia postępowania w sprawie po myśli art. 355 § 1 kpc, gdyż zależy to od ukształtowanej w postępowaniu sytuacji.

Postanowienie SN z dnia 4 lutego 1998 r., I CKN 921/97

Standard: 54410 (pełna treść orzeczenia)