Wpływu orzeczeń sądów cywilnych ze skutkiem ex tunc na przestępstwo niealimentacji (art. 209 k.k.)
Wpływ orzeczeń sądów cywilnych ze skutkiem ex tunc na możliwość przypisania odpowiedzialności karnej Niealimentacja (uchylanie się od alimentów - art. 209 k.k.)
Moc wsteczna orzeczenia sądowego obalającego domniemanie ojcostwa nie może unicestwiać wszystkich skutków jego działań, zarówno co do osoby dziecka, jak i jego majątku w okresie wykonywania władzy rodzicielskiej.
O ile działanie orzeczeń stwierdzających nieważność uznania dziecka jedynie ex nunc w odniesieniu do obowiązku alimentacyjnego jest raczej powszechnie aprobowana w orzecznictwie, o tyle inaczej rzecz jest postrzegana na gruncie odpowiedzialności karnej za przestępstwo „niealimentacji”.
Według jednego z poglądów, znajdującego swe oparcie także w orzecznictwie Sądu Najwyższego, „fakt, że wyrok stwierdzający obowiązek alimentacyjny został uchylony, a powództwo o alimenty prawomocnie oddalone powoduje, że w czynie oskarżonego, popełnionym tak przed jak i po uchyleniu tego wyroku, nie ma cech przestępstwa określonego w art. 201 § 2 d.k.k. (obecnie art. 209 k.k.) Fakt ten daje też podstawę – w razie prawomocnego skazania z art. 201 § 2 d.k.k. – do wznowienia postępowania na korzyść oskarżonego” (uchwała 7 sędziów SN z 18 czerwca 1966 r., VI KZP 10/66).
W uzasadnieniu tej uchwały wskazuje się, że prawomocne orzeczenie stwierdzające, iż oskarżony nie jest ojcem nieletniego oznacza, że nie ma przedmiotu ochrony karnej z art. 201 § 2 d.k.k. (obecnie art. 209 k.k.) i nie istnieje dobro, za którego naruszenie oskarżony powinien być skazany.
Z kolei z uzasadnienia uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1993 r. (I KZP 4/93) także można wywodzić aprobatę dla poglądu o dopuszczalności wznowienia postępowania karnego zakończonego wyrokiem skazującym albo dopuszczalności stwierdzenia w toku procesu, że czyn oskarżonego bądź to nie miał cechy społecznego niebezpieczeństwa, bądź też że było ono znikome, jeżeli dojdzie do późniejszego uchylenia orzeczenia nakładającego obowiązek alimentacyjny (np. wskutek oddalenia powództwa o ustalenie ojcostwa).
W nowszym orzecznictwie wyrażono pogląd, że zniesienie więzi wynikającej ze stosunku ojcostwa nie powoduje zniesienia bezprawności czynu z art. 209 k.k., natomiast nie pozostaje też bez wpływu na materialną cechę przestępstwa, którą na gruncie art. 1 § 2 k.k. stanowi społeczna szkodliwość czynu. W rezultacie bezsporne ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa jest podstawą do wznowienia postępowania karnego z art. 540 § 1 pkt 1 lit. a k.p.k. (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 15 listopada 2018 r., II Akz 755/18).
Wyrok SN z dnia 21 stycznia 2021 r., V KK 452/19
Standard: 53861 (pełna treść orzeczenia)
Zaprzeczenie ojcostwa wywoływało skutki prawne ex tunc w znaczeniu stanu cywilnego uprawnionego do alimentów, a zatem dopiero od prawomocnego orzeczenia sądu w przedmiocie wykluczenia biologicznego i prawnego ojcostwa, natomiast ex nunc w zakresie obowiązków obligacyjnych. utrata przez skazanego statusu ojca, wbrew argumentacji podnoszonej przez skarżącego obrońcę, nie pozwala na stwierdzenie jakoby zachowanie skazanego pozbawione było bezprawności mając na względzie ochronę dobra prawnego, jaką stanowi opieka, godzi się wskazać, że jej znaczenie, nawet w sytuacji zerwania więzi prawnej ojcostwa, nie zostaje pozbawione ochrony prawnej. W dalszym ciągu zachowanie skazanego z art. 209 k.k. charakteryzuje się bezprawnością rozumianą jako czyn zakazany przez prawo.
Zniesienie prawnej więzi wynikającej ze stosunku ojcostwa nie pozostaje jednak bez wpływu na materialną cechę przestępstwa, którą na gruncie art. 1 § 2 k.k. stanowi społeczna szkodliwość czynu. bezsporne ustalenie (za pomocą badań DNA) bezskuteczności uznania ojcostwa (nowy fakt) mające miejsce w prawomocnym wyroku sądu cywilnego (nowy dowód) jest podstawą wznowieniową o której mowa w art. 540 § 1 pkt 2 lit. a k.p.k.
Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 15 listopada 2018 r., II Akz 755/18
Standard: 53864 (pełna treść orzeczenia)