Kwota zapłacona na poczet świadczenia z umowy przyrzeczonej; zaliczka na poczet umowy przyrzeczonej

Zaliczka jest uiszczana na poczet przyszłego świadczenia, na które ostatecznie zostaje zarachowana. Dlatego też przypisuje się jej znaczenie zapłaty części świadczenia i w tym upatruje się jej głównej roli. Charakter tej instytucji powoduje natomiast, że nie pełni ona funkcji zabezpieczającej wykonanie zobowiązania przez dłużnika. Kiedy bowiem dłużnik uchyla się od spełnienia świadczenia, kontrahent może jedynie dochodzić zwrotu zaliczki na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu, którego podstawa prawna odpadła (art. 410 § 2 k.c.).

Dyscyplinujące oddziaływanie zaliczki na dłużnika również jest bardzo słabe, gdyż nie rodzi skutków umożliwiających dochodzenie zawarcia umowy. Co więcej, zwrotowi podlega co do zasady suma nominalna zaliczki, a korzyści wynikające z dysponowania pieniędzmi w określonym przedziale czasowym przypadają dłużnikowi, o ile strona przeciwna nie wystąpi z roszczeniem o naprawienie szkody (zob. szerzej M. Tenenbaum, Instytucja zadatku w polskim prawie cywilnym, Oficyna 2008, rozdział IX, podrozdział 9.2.). 

Wyrok SN z dnia 10 grudnia 2019 r., II KK 130/19

Standard: 78067 (pełna treść orzeczenia)

Świadczenie przyszłego nabywcy w postaci zaliczki na poczet umowy przyrzeczonej, zastrzeżone w umowie przedwstępnej kreuje zobowiązanie o charakterze tymczasowym i nie może być traktowane wprost jako wynikający z niej obowiązek i świadczenie definitywne.

W piśmiennictwie wskazano, że zastrzeżenie takie jest „przeświadczeniem”, dopuszczalnym z mocy swobody umów, w granicach wyznaczonych art. 353[1] k.c., ma własną causae (umowa przyrzeczona), ale nie czyni drugiej strony uprawnionym do żądania jego spełnienia (por. wyrok SN z dnia 22 grudnia 2000 r., II CKN 353/00).

W wyroku z dnia 14 grudnia 1999 r., II CKN 624/98 Sąd Najwyższy wskazał natomiast, jeżeli umowa przedwstępna o zapłaty części zobowiązywała do zapłaty części ceny na poczet świadczenia umowy definitywnej, to zwłoka w jej płatności może być uznana za uchylenie się od zawarcia umowy przyrzeczonej w rozumieniu art. 390 k.c. (por. wyrok SN z dnia 10 października 2008 r., II CSK 215/08).

Co do zasady w judykaturze przyjęto zatem zgodnie, z niewielkimi wyjątkami, że takie świadczenie na poczet umowy przyrzeczonej jest elementem szeroko pojętego stosunku zobowiązaniowego, ale w braku istnienia zobowiązania z umowy przyrzeczonej nie ma w niej podstawy prawnej. Konsekwentnie wyjaśniono, że potwierdzenie uiszczenia i odbioru zaliczki stanowi jedynie oświadczenie wiedzy o fakcie, a nie oświadczenie woli (por. wyrok SN z dnia 4 czerwca 2014 r., II CSK 460/13).

Podstawą rozliczeń z tego tytułu, tj. zwrotu spełnionych świadczeń w wypadku nie dojścia do skutku umowy przyrzeczonej, jest w pierwszym rzędzie ewentualne porozumienie stron, w dalszym ustawa (por. wyrok SN z dnia 25 marca 2004 r., II CK 116/03).

Postanowienie SN z dnia 15 września 2017 r., III CZP 40/17

Standard: 47082 (pełna treść orzeczenia)