Ograniczenia w przenoszeniu własności gruntu zajętego pod drogę publiczną (art. 2a ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 260)

Przeniesienie własności gruntu zajętego pod drogę publiczną jest dopuszczalne tylko między podmiotami wymienionymi w art. 2a ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 260) i tylko wtedy, gdy następuje zmiana przynależności drogi publicznej do określonej kategorii, o których mowa w art. 2 ust. 1.

Art. 2a niewątpliwie wskazuje, że nieruchomości zajęte pod drogi są wyłączone z obrotu powszechnego i mogą być tylko własnością podmiotów publicznoprawnych, w nim wymienionych. W zależności od kategorii drogi może to być Skarb Państwa, samorządy województwa, powiatu lub gminy. Z treści art. 2a u.d.p. nie wynika natomiast, aby samo zaliczenie do kategorii dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych lub gminnych miało skutkować nabyciem prawa własności nieruchomości obejmującej tę drogę, podobnie z zaliczenia nieruchomości do określonej kategorii nie można wywodzić pozbawienia prawa własności jej dotychczasowego właściciela. Jeśli taki byłby zamiar ustawodawcy, dałby on temu wyraz, tak jak uczynił to np. w art. 51 pkt 2 u.d.p. w odniesieniu do gruntów oddanych i zajętych pod drogi publiczne, wybudowanych z udziałem czynu społecznego i istniejących dniu wejścia w życie tej ustawy, które stały się z tym dniem z mocy prawa własnością Państwa niezależnie od tego, kto wcześniej był ich właścicielem.

Ponieważ powołany przepis nie przewiduje przejścia z mocy prawa własności gruntu na rzecz któregokolwiek z pomiotów w nim wymiennych, należy go zatem wykładać w ten sposób, że od 1 stycznia 1999 r. zaliczenie drogi do danej kategorii jest możliwe tylko w odniesieniu do dróg położonych na nieruchomościach stanowiących już własność właściwego podmiotu. Taki też pogląd prezentowany jest w orzecznictwie sądów administracyjnych (por. m. in. wyroki WSA: w Gliwicach z dnia 30 września 2009 r., II SA/Gl 506/09; w Krakowie z dnia 16 września 2008 r., III SA/Kr 267/08; w Bydgoszczy z dnia 6 marca 2013 r., II SA/Bd 1209/12, a także NSA z dnia 29 lutego 2012 r. II OSK 2441/10).

Zważywszy zatem, że z art. 2a u.d.p. wynika, iż nieruchomości zajęte pod drogi publiczne mogą być tylko własnością podmiotów publicznoprawnych w nim wymienionych, to również przeniesienie własności gruntu zajętego pod drogę może nastąpić wyłącznie między podmiotami wymienionymi w art. 2a u.d.p. Przeniesienie takie może jednak mieć miejsce tylko wówczas gdy następuje zmiana przynależności drogi publicznej do określonej kategorii. Wraz ze zmianą kategorii drogi publicznej następuje bowiem ipso iure zmiana właściciela drogi – podstawą nabycia prawa własności jest wówczas art. 2a u.d.p. Dla zmiany kategorii drogi ustawa o drogach publicznych wymaga jednak zachowania oznaczonego trybu (por. art. 10 ust. 3 u.d.p.) i tylko pozbawienie drogi jej kategorii i zaliczenie jej do nowej kategorii (pomijając tryb z art. 10 ust. 5 u.d.p. - por. wyrok TK z 6 września 2005 r. K 46/04,) można uznać za uregulowany przez prawo publiczne sposób przenoszenia prawa własności do nieruchomości zajętych przez drogi pomiędzy podmiotami publicznymi. Tak więc tylko w takiej sytuacji uchwała o ustaleniu kategorii drogi skutkuje zmianami własnościowymi.

Tryb zmiany kategorii drogi wyklucza nie tylko potrzebę ale i możliwość dokonywania czynności cywilnoprawnych a więc zawierania umów przenoszących własność (por. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 30 października 2008 r. II SA/GI 498/08). W takiej też sytuacji możliwe jest dokonanie wpisu w księdze wieczystej na podstawie art. 2a u.d.p., przy dołączeniu do wniosku o wpis uchwały rady gminy o zaliczeniu drogi do kategorii dróg gminnych oraz uchwały rady powiatu o pozbawieniu drogi kategorii drogi powiatowej (lub odwrotnie).

Nie można też pomijać, że uchwała o zmianie kategorii drogi stanowi prawo miejscowe w rozumieniu art. 94 Konstytucji RP i art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r., poz. 595), co stwarza wymóg jej ogłoszeniu w dzienniku urzędowym województwa (por. wyrok NSA z dnia 4 kwietnia 2008 r. II OSK 102/08).

Postanowienie SN z dnia 15 stycznia 2015 r., IV CSK 315/14

Standard: 48501 (pełna treść orzeczenia)