Charakterystyka świadczenia wykupu

Świadczenie wykupu obejmuje wszystkie wypadki wypłaty dokonywanej przez ubezpieczyciela z innych przyczyn niż realizacja świadczeń przewidzianych w ubezpieczeniowym zakresie zawartej umowy. Odstąpienie od umowy - rozliczenia z tego tytułu wyłączone są z zakresu świadczenia wykupu - prowadzi do traktowania umowy jako niezawartej i do zwrotu świadczeń, zatem świadczenie wykupu obejmuje wszystkie wypadki wypłaty przez ubezpieczyciela ubezpieczającemu świadczeń niebędących - według przytoczonych objaśnień - zdarzeniami ubezpieczeniowymi określającymi zdarzenia, w przypadku których ubezpieczyciel wypłaci pieniądze na podstawie umowy.

Specyfika inwestycyjnej umowy ubezpieczenia na życie zakłada ruchomą wysokość uzyskiwanego świadczenia ubezpieczeniowego. Podstawowym źródłem jego finansowania są wprawdzie składki ubezpieczeniowe ubezpieczającego, są one jednak inwestowane we wskazany przez niego sposób przez wiele lat i tworzą w ten sposób indywidualny kapitał, który stanowi podstawowy składnik świadczenia ubezpieczeniowego wypłacanego przez ubezpieczyciela z tytułu zdarzeń ubezpieczeniowych wskazanych w umowie - dożycia lub śmierci ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia. Kapitałowy, inwestycyjny element umowy realizowany jest więc na rzecz świadczeń ubezpieczeniowych, które są zasadniczym celem zawarcia tej umowy. Ma on pozwolić na wykorzystanie przez ubezpieczającego i na jego ryzyko możliwości powiększenia przekazanego ubezpieczycielowi kapitału składkowego - pozostającego poza majątkiem ubezpieczającego - w drodze inwestycyjnego wykorzystania koniunktur rynkowych.

Konstrukcja umowy, której wyraźnie wypowiedzianym celem jest systematyczne budowanie kapitału na przyszłość, oraz wypłata świadczeń w razie zajścia zdarzeń ubezpieczeniowych z umowy ubezpieczenia na życie, pozwala na wyróżnienie - jako głównych świadczeń po stronie ubezpieczyciela - obowiązku wypłaty świadczenia w razie dożycia lub z tytułu śmierci oraz inwestowania w sposób wskazany przez ubezpieczającego środków pochodzących ze składek, a po stronie ubezpieczającego obowiązku opłacania składek. Świadczenie wykupu, mimo że jest przewidziane w umowie wśród świadczeń umownych i może przybrać wartość niemal identyczną ze świadczeniem ubezpieczeniowym, jakie byłoby w tym czasie wypłacone w razie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, trzeba ulokować poza głównymi świadczeniami umowy. Jest toświadczenie szczególne, przewidziane na wypadek wcześniejszej potrzeby odebrania przez ubezpieczającego w części lub w całości kapitału zgromadzonego w postaci jednostek funduszu inwestycyjnego. Jego wprowadzenie uwzględnia trudne do przewidzenia zdarzenia życiowe lub procesy ekonomiczne, które mogą skłonić ubezpieczającego do ograniczenia lub całkowitego wycofania się z umowy. Z założenia jest to więc świadczenie o charakterze awaryjnym, pobocznym, rozliczeniowym. Zawierające je postanowienie umowne powinno wyważać sprzeczne i mogące się różnie kształtować interesy stron oraz należycie je zabezpieczać w sytuacji nietypowej, odbiegającej od zasadniczego celu i założeń zawartej umowy. Takie świadczenie nie spełnia kryteriów głównego świadczenia umownego w rozumieniu art. 381[1] § 1 zdanie drugie k.c., a wątpliwości i trudności ujęcia w jego konstrukcji usprawiedliwionych interesów obydwu stron, zdecydowanie przemawiają za potrzebą poddania jego założeń kontroli sądowej przewidzianej we wskazanym przepisie.

Uchwała SN z dnia 17 lipca 2020 r., III CZP 75/19

Standard: 46650 (pełna treść orzeczenia)

„Świadczenie wykupu”/„wartość wykupu” w umowach u.u.f.k. pozostaje poza główną treścią zobowiązania stron - zarówno w „ubezpieczeniowym”, jak i „inwestycyjnym” komponencie umowy. Nie wiąże się bezpośrednio z obowiązkiem uiszczania składki ani z zakresem ochrony ubezpieczeniowej, nie jest też skorelowana wprost z podstawowym obowiązkiem ubezpieczyciela, jakim jest zarządzanie przekazanymi mu środkami (zwłaszcza przez ich inwestowanie). Stanowi rozwiązanie o uzupełniającym charakterze, mające zastosowanie jedynie w sytuacji, w której po zakończeniu współpracy stron powstaje konieczność wzajemnych rozliczeń. Zatrzymanie części wniesionych środków przez ubezpieczyciela może być odczytywane z tej perspektywy na różne sposoby, jak się wydaje, przede wszystkim jako bodziec dla ubezpieczającego do wykonywania umowy przez cały okres ustalony w chwili jej zawarcia oraz jako forma zrekompensowania ubezpieczycielowi utraty zysku spodziewanego w związku z obracaniem środkami wpłaconymi w ramach składek ubezpieczeniowych oraz z tytułu wynagrodzenia za zarządzanie.

Uchwała SN z dnia 24 stycznia 2020 r., III CZP 51/19

Standard: 46651 (pełna treść orzeczenia)