Uchwała z dnia 2020-07-17 sygn. III CZP 75/19

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 75/19

Uchwała Sądu Najwyższego

z dnia 17 lipca 2020 r.

Przewodniczący: Prezes SN Dariusz Zawistowski.

Sędziowie SN: Anna Owczarek, Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Aleksandry B. przeciwko "V.L." S.A. w W. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 17 lipca 2020 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z dnia 4 czerwca 2019 r.:

"Czy świadczenie wypłacane przez ubezpieczyciela konsumentowi - ubezpieczającemu na podstawie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w związku z rozwiązaniem umowy przez ubezpieczającego przed upływem terminu, na który umowa została zawarta (tj. przed upływem okresu ubezpieczenia), które w umowie nosi miano świadczenia wykupu i które stanowi określony w umowie procent środków zgromadzonych przez ubezpieczającego na prowadzonym dla niego rachunku, jest świadczeniem głównym umowy w rozumieniu art. 385¹ § 1 zdanie drugie k.c.?"

podjął uchwałę:

Świadczenie wypłacane przez ubezpieczyciela w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym nie jest świadczeniem głównym w rozumieniu art. 385¹ § 1 zdanie drugie k.c.

Uzasadnienie

Powódka Aleksandra B. wystąpiła przeciwko pozwanemu towarzystwu ubezpieczeń na życie "V.L." S.A. w W. z powództwem o zapłatę kwoty 18 629,23 zł z odsetkami tytułem reszty świadczenia wykupu z dwóch umów ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, które zawarła z pozwanym. Wyjaśniła, że pozwany bezpodstawnie obniżył należne jej świadczenie wykupu na podstawie abuzywnego postanowienia umownego.

Sąd Rejonowy Poznań - Grunwald i Jeżyce w Poznaniu wyrokiem z dnia 12 grudnia 2017 r. uwzględnił powództwo. Ustalił, że powódka - poszukując w okresie przedemerytalnym bezpiecznej formy oszczędzania - zachęcona przez doradcę ubezpieczeniowego zawarła z pozwanym dwie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną. Pierwszą na okres od dnia 3 czerwca 2014 r. do dnia 2 czerwca 2040 r., ze składką roczną w wysokości 15 000 zł, oraz drugą - na okres od dnia 3 września 2014 r. do dnia 2 września 2040 r. - ze składką roczną w kwocie 25 000 zł. Przedmiotem obu umów było życie ubezpieczonej (dożycie określonego czasu albo śmierć w okresie ubezpieczenia) oraz inwestowanie przez ubezpieczyciela w sposób wskazany przez powódkę środków pochodzących ze składek. Postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia określały wysokość świadczeń należnych ubezpieczonemu w wypadku wystąpienia umówionych zdarzeń ubezpieczeniowych. Umowa przewidywała też, że po upływie 30 dni od doręczenia polisy ubezpieczony może zrezygnować z jej kontynuowania i wystąpić o wypłatę świadczenia wykupu. Wysokość całego świadczenia wykupu w danym dniu określała wartość części wolnej rachunku powiększona o odpowiedni procent wartości części bazowej rachunku. W razie wystąpienia z żądaniem wypłaty świadczenia wykupu w pierwszych czterech latach od zawarcia umowy do części wolnej rachunku, doliczana była połowa wartości części bazowej rachunku.

W 2016 r. strony podpisały aneksy do umowy, zwiększając przypadającą ubezpieczonemu część bazową rachunku do poziomu 71% w pierwszym roku, 73% w drugim roku, 75% w trzecim roku i 77% w czwartym roku obowiązywania umowy. Powódka rozwiązała umowy z pozwanym w trzecim roku, wobec czego do rozliczenia pozostawała jedynie część bazowa rachunku (część wolna jeszcze nie powstała). Ubezpieczyciel wypłacił jej świadczenia wykupu, zgodnie z postanowieniami umownymi, w wysokości odpowiadającej 75% jej wartości. Świadczenie wykupu z pierwszej umowy zostało w efekcie zmniejszone o kwotę 6917,92 zł, a z drugiej - o kwotę 11 711,31 zł. Powódka uznała postanowienie umowne, na podstawie którego pozwany zmniejszył wypłaconą jej kwotę, za niedopuszczalne i wystąpiła z powództwem o zapłatę pozostałych 25% wartości części bazowej rachunku.

Sąd Rejonowy podzielił stanowisko powódki. Zwrócił uwagę, że zawarła obydwie umowy jako konsumentka, a ubezpieczyciel posługiwał się wzorcem umownym w rozumieniu art. 384 k.c. Zarzut abuzywności postanowienia obniżającego wysokość świadczenia wykupu zbadał na podstawie kryteriów przewidzianych w k.c. i ustalił, że obniżenie tego świadczenia w pierwszych latach obowiązywania umowy nie zostało indywidualnie uzgodnione z powódką. Uznał je za sprzeczne z dobrymi obyczajami i ocenił, że jego celem było zniechęcenie konsumenta do wcześniejszego rozwiązania umowy przez zaporowo niekorzystne zmniejszenie świadczenia wykupu, przerzucające na ubezpieczającego całość ryzyka ustania umowy w pierwszych latach jej obowiązywania. Konstrukcję taką uznał za bliską opłacie likwidacyjnej i zwrócił uwagę, że pozwany nie wykazał, aby przyjęty procent zmniejszenia świadczenia uzasadniały oszacowane przed zawarciem umowy koszty obciążające ubezpieczyciela.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, świadczenie wykupu nie miało w umowach charakteru świadczenia głównego, a jego celem było określenie zasad przedterminowego rozwiązania umowy ubezpieczenia, co uznał za bliskie konstrukcji zwrotu świadczeń w wypadku odstąpienia od umowy. Świadczeniami głównymi były jedynie świadczenia ubezpieczeniowe związane z dożyciem określonego czasu albo śmiercią w okresie ubezpieczenia, natomiast nie była nim wypłata świadczenia wykupu na podstawie rozliczenia powierzonych składek przekazanych na cele inwestycyjne, która nie stanowiła zdarzenia ubezpieczeniowego w rozumieniu art. 805 § 1 k.c. Sąd Rejonowy podkreślił, że bez wprowadzenia tego świadczenia umowa stron nadal zawierałaby wszystkie konieczne elementy konstrukcyjne. Skutkiem uznania postanowień obniżających świadczenie wykupu za abuzywne było pominięcie ich i uwzględnienie roszczenia powódki.

Pozwany wniósł apelację, zarzucając naruszenie art. 65 § 1 i 2 k.c. w związku z , 5 i 6 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej w brzmieniu obowiązującym w czasie zawarcia i obowiązywania umów między stronami (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 950), polegające na odmowie uznania świadczenia wykupu za główne świadczenie pozwanego na rzecz powódki, a w konsekwencji niezasadne zastosowanie art. 385¹ § 1 zdanie drugie k.c.

Problem objęty tym zarzutem Sąd Okręgowy w Poznaniu uznał za zagadnienie prawne wymagające rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy na podstawie k.p.c. Zwrócił uwagę, że mimo skomplikowanej konstrukcji umowy ubezpieczenia na życie związanego z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, postanowienia dotyczące wysokości świadczenia wykupu zostały sformułowane jednoznacznie. Wskazał na niejednolitą w orzecznictwie i piśmiennictwie interpretację pojęcia "główne świadczenie stron", pojęcie to bowiem bywa odnoszone do klauzul regulujących świadczenia typowe dla danego stosunku prawnego, niekoniecznie przedmiotowo istotne. Za główne świadczenie stron uznaje się jednak także zasadnicze elementy konstrukcyjne umowy (essentialia negotii), których pominięcie powoduje, że umowa nie zostaje zawarta. Sąd drugiej instancji opowiedział się za pierwszym kierunkiem wykładni i wyjaśnił, że jako postanowienia określające główne świadczenia stron należy traktować te, które - przy uwzględnieniu zgodnego zamiaru stron i celu umowy - wyznaczają najbardziej istotne dla stron zachowanie dłużnika, bezpośrednio zmierzające do zaspokojenia wierzyciela w danym stosunku zobowiązaniowym.

Sąd Okręgowy podkreślił jednak wątpliwości ujawniające się przy próbie kwalifikacji świadczenia wykupu. Na rzecz odmowy temu świadczeniu charakteru świadczenia głównego powołał stanowisko Sądu Re-jonowego, wskazującego na cel, jakiemu służy świadczenie wykupu, tj. rozliczenia wpłaconych przez ubezpieczającego środków finansowych ze względu na wolę rozwiązania umowy przed upływem uzgodnionego czasu jej trwania. Wskazał, że uznanie tego świadczenia za główne byłoby nieracjonalne, gdyż prowadziłoby do wniosku, iż celem umowy było jej przedterminowe rozwiązanie przez ubezpieczającego i skorzystanie z wykupu, czyli wypłaty zgromadzonych na rachunku środków. Obowiązek spełnienia świadczenia wykupu nie musi nastąpić, aby doszło do realizacji celu społeczno-gospodarczego umowy; przeciwnie, wypłata tego świadczenia w pierwszych latach umowy niweczy cel jej zawarcia. W ocenie Sądu drugiej instancji, świadczenie wykupu uwzględnia opłatę za wcześniejsze rozwiązanie umowy, jednak koszty z tym związane nie stanowią podstawowego świadczenia ani w ramach elementu ubezpieczeniowego, ani elementu kapitałowego tej umowy.

Zwolennicy przyjęcia, że świadczenie wykupu ma cechy świadczenia głównego powołują się na jego wartość, mającą kluczowe znaczenie dla ubezpieczającego, gdyż stanowi ono wypłatę wszystkich środków zgromadzonych w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym w wyniku wystąpienia ustalonych w umowie okoliczności. Ubezpieczyciel spełnia je jednorazowo, a wypłata stanowi całkowite rozliczenie stron i powoduje wygaśnięcie stosunku ubezpieczenia. Zdaniem zwolenników tego poglądu, nie ma znaczenia, że dochodzi w ten sposób do skrócenia okresu trwania umowy, gdyż umowa przewiduje taką możliwość. (...)

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 385¹ § 1 k.c., konsumenta nie wiążą nieuzgodnione z nim indywidualnie postanowienia zawieranej umowy, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to jednak postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Sąd Okręgowy powziął wątpliwość, czy może poddać przewidzianej w tym przepisie kontroli postanowienia umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem inwestycyjnym ujęte we wzorcu umownym (ogólnych warunkach ubezpieczenia), a więc nieuzgodnione indywidualnie. Postanowienia przewidywały w pierwszych latach po zawarciu umowy procentowe obniżenie wartości wykupu, tj. kwoty, jaką ubezpieczyciel ma obowiązek wypłacić ubezpieczającemu w wypadku rozwiązania na jego żądanie umowy przed terminem, na jaki została zawarta. Ze względu na to, że rozważane postanowienia zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, a nawet zilustrowane przykładem ich zastosowania, konieczne stało się wyjaśnienie, czy ukształtowana w ten sposób wysokość świadczenia wykupu stanowi główne świadczenie zawartej umowy, czy też nie ma takiego charakteru. Jedynie w wypadku odmowy cech świadczenia głównego otwierała się możliwość przeprowadzenia oceny, czy zastrzeżone obniżenie tego świadczenia ma charakter niedozwolonego postanowienia umownego.

Przedstawione zagadnienie było już przedmiotem analizy Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 24 stycznia 2020 r., III CZP 51/19 (OSNC 2020, Nr 12, poz. 100), w której przyjęto, że świadczenie wypłacane przez ubezpieczyciela w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym nie jest świadczeniem głównym w rozumieniu art. 385¹ § 1 zdanie drugie k.c. Sąd Najwyższy wskazał konieczność uwzględnienia przy wykładni zdanie drugie k.c. orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, ze względu na to, że przepis ten stanowi implementację art. 4 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.UE 1993 r., L 95, s. 29 z późn. zm. - dalej: "dyrektywa 93/13"). Powołał wyroki z dnia 26 kwietnia 2012 r., C-472/10, Nemzeti Fogyasztóvédelmi Hatóság przeciwko Invitel Távközlési Zrt, z dnia 30 kwietnia 2014 r., , Á. Kásler, Hajnalka Káslerné Rábai przeciwko OTP Jelzálogbank Zrt, z dnia 26 lutego 2015 r., C-143/13, B. Matei, I.O. Matei przeciwko SC Volksbank România SA, oraz z dnia 23 kwietnia 2015 r., C-96/14, J.-C. Van Hove przeciwko CNP Assurances SA, zawierające interpretację pojęcia "główne świadczenia stron", zawartego w art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, jako konstrukcji, którą należy rozumieć autonomicznie, odnosząc do klauzul precyzujących podstawowe świadczenia decydujące o charakterze danej umowy. A contrario nie są więc głównymi świadczeniami te, które wynikają z postanowień spełniających rolę posiłkową względem klauzul definiujących istotę stosunku umownego; ich wyróżnieniu może służyć np. kryterium niewystępowania świadczenia wzajemnego drugiej strony.

Sąd Najwyższy przytoczył i podzielił analogiczny pogląd wyrażony w wyroku z dnia 8 listopada 2012 r., (OSNC 2013, Nr 6, poz. 76), zgodnie z którym ocena konkretnej klauzuli przewidującej świadczenie powinna przebiegać w sposób autonomiczny, z uwzględnieniem nie tylko treści, lecz także celu konkretnej umowy, dostrzegając jego wsparcie także w niektórych wypowiedziach doktryny. Zalecana autonomiczność oceny polega na oderwaniu jej od tradycyjnego podziału postanowień umownych i przewidzianych w nich świadczeń, stosowanego w prawie prywatnym na rzecz uwzględnienia specyfiki różnorodnych konstrukcji stosowanych w obrocie. Świadczenie wykupu zakwalifikował więc jako niestanowiące głównego świadczenia, odwołując się do konstrukcji przyjętej w konkretnej umowie, w której ubezpieczyciel nie nazwał wartości wykupu świadczeniem, lecz zarezerwował to pojęcie jedynie dla świadczenia ubezpieczeniowego należnego w razie śmierci lub dożycia określonego dnia. Kwotę należną ubezpieczającemu określił jako aktualną wartość kapitału ulokowanego w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym, której oznaczoną część zatrzymywał ubezpieczyciel w okolicznościach wskazanych w ogólnych warunkach ubezpieczenia.

Taki sposób kształtowania wartości wykupu Sąd Najwyższy uznał za ekonomiczny odpowiednik wprowadzenia tzw. opłaty likwidacyjnej, funkcjonującej w wielu ogólnych warunkach ubezpieczenia na życie powiązanego z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Odniósł się też do charakteru tego rodzaju umowy; powołując się na uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2018 r., III CZP 13/18 (OSNC 2019, Nr 5, poz. 56), z dnia 10 sierpnia 2018 r., III CZP 20/18 (OSNC 2019, Nr 5, poz. 55), z dnia 10 sierpnia 2018 r., III CZP 22/18 (OSNC 2019, Nr 5, poz. 57) i z dnia 7 grudnia 2018 r., (OSNC 2019, Nr 10, poz. 99), zakwalifikował ją jako mającą mieszany charakter umowę nienazwaną, łączącą elementy umowy ubezpieczenia na życie i umowy inwestycyjnej. Kluczowy element konstrukcji tej umowy stanowi powierzenie ubezpieczycielowi zarządzania środkami pochodzącymi ze składek ubezpieczającego w celu osiągnięcia zysku. Jej zawarcie dopuszczał art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1206 z późn. zm.), mający zastosowanie do umowy zawartej przez strony.

Umowa oparta jest na konstrukcji umowy ubezpieczenia, zawiera jednak dodatkowy składnik inwestycyjny, przewidujący przekazanie ubezpieczycielowi środków finansowych w celu ich inwestowania i uzyskiwania z tego tytułu zysku. Podstawowym świadczeniem ubezpieczającego w tej umowie jest obowiązek zapłaty składek, a powiązanym z nim obowiązkiem ubezpieczyciela jest zarządzanie otrzymanymi składkami w umówiony sposób i dokonanie wypłaty w razie wystąpienia zdarzenia ubezpieczeniowego, tj. śmierci lub dożycia przez ubezpieczonego do określonego dnia. W uzasadnieniu uchwały z dnia 24 stycznia 2020 r., III CZP 51/19, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że świadczenie wykupu nie wiąże się bezpośrednio z obowiązkiem uiszczania składki ani z zakresem ochrony ubezpieczeniowej i nie jest też skorelowane wprost z podstawowym obowiązkiem ubezpieczyciela z kapitałowego elementu umowy, jakim jest zarządzanie przekazanymi mu środkami. Stanowi rozwiązanie uzupełniające, motywujące ubezpieczającego do wykonywania umowy przez uzgodniony w niej okres, a jednocześnie rekompensuje ubezpieczycielowi utratę spodziewanego dochodu wynikającego z obracania środkami pozyskanymi z tytułu składek ubezpieczeniowych oraz wynagrodzenia za zarządzanie.

Uwzględniając kierunkowe wskazówki wykładni udzielone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., C-26/13, Sąd Najwyższy przyjął w przytoczonej uchwale, że wyłączenie kontroli abuzywności jednoznacznie sformułowanych postanowień umownych, przewidziane w dyrektywy 93/13 oraz art. 385¹ § 1 zdanie drugie k.c., dotyczy świadczeń "podstawowych" i "charakteryzujących" daną umowę. Podlegają natomiast takiej kontroli postanowienia "posiłkowe" względem klauzul określających przedmiot i zasady spełnienia świadczeń głównych. Funkcja świadczenia wykupu wskazuje na jego posiłkowe znaczenie, pomocne przy dokonywaniu rozliczeń pomiędzy stronami w razie przedterminowego zakończenia stosunku prawnego. Sąd Najwyższy zwrócił też uwagę na wyjątkowy charakter art. 385¹ § 1 zdanie drugie k.c., który ogranicza zakres ochrony konsumenta. W orzecznictwie sądów polskich i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz w doktrynie podkreśla się potrzebę wąskiej wykładni przepisów ograniczających ochronę prawną podmiotów uznawanych za słabsze i potrzebę tłumaczenia wątpliwości na korzyść strony chronionej, co równa się uznaniu dopuszczalności kontroli abuzywności postanowień dotyczących świadczeń budzących wątpliwości co do swego charakteru.

Przytoczoną argumentację można odnieść wprost do umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem inwestycyjnym, której postanowienia powódka kwestionuje jako niedozwolone. Ułatwia to czytelny, uzupełniony przykładami sposób ujęcia postanowień wzorca umowy. Stosowne postanowienie poprzedzone jest wstępem objaśniającym, że wymienione są w nim zdarzenia, w przypadku których ubezpieczyciel wypłaci pieniądze na podstawie tej umowy, oraz że jej celem jest systematyczne budowanie kapitału na przyszłość. Precyzuje także, że przedmiotem umowy jest życie ubezpieczonego oraz inwestowanie przez ubezpieczyciela, w sposób wskazany przez ubezpieczającego, środków pochodzących ze składek wpłacanych z tytułu umowy w ramach ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych w okresie, na jaki umowa została zawarta. To postanowienie, uzupełnione jest zastrzeżeniem, że celem umowy nie jest realizacja zysków w krótkim okresie.

W omawianym postanowieniu wskazano zdarzenia objęte zakresem ubezpieczenia; są nimi dożycie przez ubezpieczonego do określonego czasu oraz jego śmierć w okresie ubezpieczenia. Postanowienie to - zgodnie z poprzedzającym je objaśnieniem - przybliża, jakie świadczenia i w jakiej wysokości przysługują z tytułu zdarzeń ubezpieczeniowych oraz w przypadku wypłaty środków przed zakończeniem umowy; określa świadczenie z tytułu dożycia i świadczenie z tytułu śmierci, a także ujmuje świadczenie wykupu określone jako należne w przypadku zajścia zdarzeń określonych we wzorcu, innych niż dożycie określonego czasu oraz śmierć w okresie ubezpieczenia lub odstąpienie od umowy w terminie 30 dni od dnia doręczenia polisy.

Świadczenie wykupu obejmuje więc wszystkie wypadki wypłaty dokonywanej przez ubezpieczyciela z innych przyczyn niż realizacja świadczeń przewidzianych w ubezpieczeniowym zakresie zawartej umowy. Odstąpienie od umowy - rozliczenia z tego tytułu wyłączone są z zakresu świadczenia wykupu - prowadzi do traktowania umowy jako niezawartej i do zwrotu świadczeń, zatem świadczenie wykupu obejmuje wszystkie wypadki wypłaty przez ubezpieczyciela ubezpieczającemu świadczeń niebędących - według przytoczonych objaśnień - zdarzeniami ubezpieczeniowymi określającymi zdarzenia, w przypadku których ubezpieczyciel wypłaci pieniądze na podstawie umowy. Specyfika inwestycyjnej umowy ubezpieczenia na życie zakłada ruchomą wysokość uzyskiwanego świadczenia ubezpieczeniowego. Podstawowym źródłem jego finansowania są wprawdzie składki ubezpieczeniowe ubezpieczającego, są one jednak inwestowane we wskazany przez niego sposób przez wiele lat i tworzą w ten sposób indywidualny kapitał, który stanowi podstawowy składnik świadczenia ubezpieczeniowego wypłacanego przez ubezpieczyciela z tytułu zdarzeń ubezpieczeniowych wskazanych w umowie - dożycia lub śmierci ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia. Kapitałowy, inwestycyjny element umowy realizowany jest więc na rzecz świadczeń ubezpieczeniowych, które są zasadniczym celem zawarcia tej umowy. Ma on pozwolić na wykorzystanie przez ubezpieczającego i na jego ryzyko możliwości powiększenia przekazanego ubezpieczycielowi kapitału składkowego - pozostającego poza majątkiem ubezpieczającego - w drodze inwestycyjnego wykorzystania koniunktur rynkowych.

Konstrukcja umowy, której wyraźnie wypowiedzianym celem jest systematyczne budowanie kapitału na przyszłość, oraz wypłata świadczeń w razie zajścia zdarzeń ubezpieczeniowych z umowy ubezpieczenia na życie, pozwala na wyróżnienie - jako głównych świadczeń po stronie ubezpieczyciela - obowiązku wypłaty świadczenia w razie dożycia lub z tytułu śmierci oraz inwestowania w sposób wskazany przez ubezpieczającego środków pochodzących ze składek, a po stronie ubezpieczającego obowiązku opłacania składek. Świadczenie wykupu, mimo że jest przewidziane w umowie wśród świadczeń umownych i może przybrać wartość niemal identyczną ze świadczeniem ubezpieczeniowym, jakie byłoby w tym czasie wypłacone w razie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, trzeba ulokować poza głównymi świadczeniami umowy. Jest toświadczenie szczególne, przewidziane na wypadek wcześniejszej potrzeby odebrania przez ubezpieczającego w części lub w całości kapitału zgromadzonego w postaci jednostek funduszu inwestycyjnego. Jego wprowadzenie uwzględnia trudne do przewidzenia zdarzenia życiowe lub procesy ekonomiczne, które mogą skłonić ubezpieczającego do ograniczenia lub całkowitego wycofania się z umowy. Z założenia jest to więc świadczenie o charakterze awaryjnym, pobocznym, rozliczeniowym. Zawierające je postanowienie umowne powinno wyważać sprzeczne i mogące się różnie kształtować interesy stron oraz należycie je zabezpieczać w sytuacji nietypowej, odbiegającej od zasadniczego celu i założeń zawartej umowy. Takie świadczenie nie spełnia kryteriów głównego świadczenia umownego w rozumieniu art. 381¹ § 1 zdanie drugie k.c., a wątpliwości i trudności ujęcia w jego konstrukcji usprawiedliwionych interesów obydwu stron, zdecydowanie przemawiają za potrzebą poddania jego założeń kontroli sądowej przewidzianej we wskazanym przepisie.

Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.

OSNC 2021 r., Nr 3, poz. 16