Badanie zgodności z prawem statutu (art. 16 ust. 1 pr.s.)

Badanie przez sąd rejestrowy wymogów określonych w art. 16 ustawy Prawo o stowarzyszeniach polega na dokonaniu ustaleń co do zgodności statutu z przepisami prawa, spełnienia wymagań ustawowych przez założycieli, prawidłowości przeprowadzenia zgromadzenia założycielskiego oraz poprawności wniosku o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego.

Wyrok SN z dnia 5 grudnia 2013 r., III SK 10/13

Standard: 45909 (pełna treść orzeczenia)

Jednym z warunków wpisania stowarzyszenie do KRS jest zgodność postanowień jego statutu nie tylko z przepisami Prawa o stowarzyszeniach, ale także innych aktów prawnych składających się na obowiązujący w Rzeczpospolitej Polskiej porządek prawny. 

Przepisy Prawa o stowarzyszeniach tworzą formalno-organizacyjne ramy, w których realizowane jest jedno z podstawowych uprawnień jednostki, jakim jest wolność zrzeszania się. Wolność ta chroniona jest przez art. 12 i art. 58 Konstytucji RP. Wolność zrzeszania się celem realizacji dowolnego zamierzenia jest podstawowym prawem jednostki.

Ocena w przedmiocie zgodności statutu stowarzyszenia z prawem nie może odrywać się od podstawowych zasad Konstytucji RP oraz wyraźnie przewidzianych ograniczeń przedmiotowej wolności przez przepisy rangi ustawowej spełniające test proporcjonalności z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Wolność zrzeszania się należy bowiem do tych wolności obywatelskich, które umożliwiają postępowanie według własnej woli zainteresowanych osób, niezależnie od państwa i jego ustaw, i które jako takie nie mogą być jednostkom w dowolny sposób i w dowolnym zakresie przyznawane i cofane (postanowienie z dnia 24 kwietnia 1998 r., I ACa 17/98).

Należy zwrócić uwagę na art. 1 ust. 2 Prawa o stowarzyszeniach, zgodnie z którym „prawo zrzeszania się w stowarzyszeniach może podlegać ograniczeniom przewidzianym jedynie przez ustawy, niezbędnym do zapewnienia interesów bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego oraz ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo ochrony praw i wolności innych osób”.

Odmowa zarejestrowania stowarzyszenia ze względu na niezgodność statutu z przepisami prawa (art. 16 Prawa o stowarzyszeniach) nie może wynikać z porównania przedmiotów regulacji normatywnej i regulacji statutowej, bez jednoczesnej weryfikacji zgodności uwzględnianej regulacji normatywnej z klauzulami uzasadniającymi ograniczenie prawa do zrzeszania się, określonymi w art. 1 ust. 2 Prawa o stowarzyszeniach.

„Ograniczenie wolności stowarzyszeń polega albo na całkowitym zakazie realizacji wskazanych celów przez działalność w formie stowarzyszenia, albo na reglamentacji (wyłączności) realizowania konkretnych celów przez stowarzyszenia, określone w ustawie" (postanowienie SA w Krakowie z dnia 13 czerwca 1991 r., I ACr 100/91).

Nie może stanowić ograniczenia wolności stowarzyszenia się funkcjonowanie innych organizacji zarówno o identycznych, jak i zbliżonych celach (postanowienie SA w Krakowie z dnia 13 czerwca 1991 r., I ACr 100/91). Takie ograniczenie wypaczałoby samą ideę wolności stowarzyszenia oznaczające przyznanie monopolu tym organizacjom społecznym o formie stowarzyszenia, które zostały utworzone wcześniej.

Nie można również mówić o sprzeczności statutu stowarzyszenia z przepisami prawa, jeżeli w świetle aktualnie obowiązującego porządku prawnego niektóre z celów stowarzyszenia nie mogą być faktycznie realizowane, o ile organizacja taka może środkami zgodnymi z prawem oddziaływać na prawodawcę i nakłaniać go do zmiany stanu prawnego.

Podejmując decyzję o wpisie stowarzyszenia do rejestru sąd nie jest władny oceniać, czy ustalony w statucie stowarzyszenia zakres działania będzie faktycznie realizowany (postanowienie SA w Katowicach z dnia 31 marca 2000 r., I ACa 215/00; postanowienie SN z dnia 23 lutego 1990 r., I PR 446/89).

W aktualnym stanie prawnym możliwe jest utworzenie innych organizacji zrzeszających działkowców poza strukturami PZD. Podmiot ten nie dysponuje bowiem, pod rządami ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych, zagwarantowaną ustawowo wyłącznością na prowadzenie tego rodzaju działalności (wyroki TK: z 20 lutego 2002 r., K 39/00; z 9 grudnia 2008 r., K 61/07). Nie można więc uznać za sprzeczne z prawem utworzenia struktury organizacyjnej odrębnej od PZD, której jednym z celów będzie zarządzanie ogrodami działkowymi. PZD jest bowiem wyłącznym zarządcą jedynie tych ogrodów działkowych, które mają status ogrodów rodzinnych. Ze statutu wnioskodawcy nie wynika zaś, by zamierzał on prowadzić te rodzinne ogrody działkowe, które podlegają ustawowo określonej właściwości PZD.

Wyrok SN z dnia 29 czerwca 2011 r., III SK 12/11

Standard: 45853 (pełna treść orzeczenia)