Krąg podmiotów legitymowanych do dochodzenia odszkodowania od gminy

Szeroka definicja właściciela zawarta w art. 2 ust. 1 pkt 2 u.o.p.l. w związku z art. 18 ust. 5 u.o.p.l. jest zaledwie punktem wyjścia do określenia kręgu podmiotów legitymowanych do dochodzenia odszkodowania od gminy.

O tym, kto może wystąpić skutecznie z takim żądaniem, decydują zasady ogólne określone w art. 361 k.c., co oznacza, że uprawniony do odszkodowania jest każdy i tylko ten, kto wykaże szkodę pozostającą w adekwatnym związku przyczynowym z niedostarczeniem lokalu socjalnego (por. wyroki SN z dnia 19 czerwca 2008 r., V CSK 31/08 i z dnia 13 stycznia 2010 r., II CSK 323/09; wyrok TK z dnia 8 kwietnia 2010 r., P 1/08, pkt 2, 4), a więc uszczerbek w wysokości różnicy między majątkiem, jaki miałby, gdyby dysponował lokalem swobodnie, a majątkiem jaki ma, nie mogąc lokalem swobodnie dysponować z powodu niemożności wykonania eksmisji na skutek niedostarczenia lokalu socjalnego (por. wyrok SN z dnia 19 czerwca 2008 r., V CSK 31/08). Uszczerbek ten może obejmować zarówno utracone korzyści w postaci pożytków, które z wystarczającą dozą prawdopodobieństwa zostałyby pobrane, gdyby lokal został opróżniony, jak i stratę w postaci poniesionych kosztów eksploatacji i utrzymania lokalu, które nie są kompensowane w ramach czynszu.

Nie powinna budzić wątpliwości możliwość dochodzenia od gminy odszkodowania przez posiadacza lokalu (budynku, nieruchomości), któremu przysługuje skuteczny względem właściciela tytuł prawny do władania rzeczą, przy czym może tu chodzić nie tylko o własność czy inne prawo rzeczowe, ale także o wywodzone od właściciela prawo typu obligacyjnego (np. najem czy dzierżawę, por. art. 379 kodeksu zobowiązań oraz wyroki SN z dnia 5 października 1967 r., I CR 243/67 i z dnia 28 maja 1975 r., III CRN 70/75 oraz uchwała SN z dnia 15 listopada 1968 r., III CZP 101/68).

Dyskusyjną należy natomiast uznać możliwość domagania się tego rodzaju rekompensaty przez posiadacza władającego rzeczą bez skutecznego względem właściciela tytułu prawnego. Wprawdzie niekiedy akceptowano w orzecznictwie możliwość domagania się przez takiego posiadacza odszkodowania za utracone pożytki, które uzyskałby w braku zdarzenia „szkodzącego” - niezależnie od tego czy był on w dobrej czy w złej wierze (por. wyrok SN z dnia 28 maja 1975 r., III CRN 70/75) - jednakże stanowisko to spotkało się z krytyką części doktryny (por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1999 r., II CKN 378/98).

Stosownie do odmiennego poglądu odszkodowania za utracone pożytki może skutecznie dochodzić tylko posiadacz w dobrej wierze, który nie utracił posiadania, i to tylko wtedy, gdy ustalenie hipotetycznego przebiegu zdarzeń wskazuje, że pożytki przypadłyby mu zgodnie z art. 224 § 1 zd. 2 k.c. Posiadacz w złej wierze może zaś żądać odszkodowania tylko w takim rozmiarze, w jakim mógłby domagać się od właściciela zwrotu poczynionych nakładów koniecznych, a roszczenie to utracił wskutek naruszenia posiadania.

W tym kontekście należy odczytywać tezę uchwały z dnia 15 maja 2013 r., III CZP 23/13, w której Sąd Najwyższy orzekł, że odszkodowania, o którym mowa w art. 18 ust. 5 u.o.p.l., nie może dochodzić od gminy zrzeszenie właścicieli nieruchomości zarządzające - bez tytułu prawnego - nieruchomością i położonym na niej budynkiem.

Postanowienie SN z dnia 10 sierpnia 2018 r., III CZP 27/18

Standard: 45316 (pełna treść orzeczenia)