Nieobjęcie części majątku spółki jawnej postępowaniem likwidacyjnym (art. 82 § 2 k.s.h.)

Uprawnienie określone w art. 82 § 2 k.s.h. jest m.in. wyrazem tego, że majątek spółki jawnej, jakkolwiek prawnie wyodrębniony przez czas trwania spółki, w sensie ekonomicznym jest rezultatem wspólnego wysiłku wspólników i powinien docelowo przypaść wspólnikom. Jakkolwiek prawo to powinno być zrealizowane w postępowaniu likwidacyjnym lub - w razie rezygnacji z likwidacji - w ramach innego uzgodnionego sposobu zakończenia działalności spółki, nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, by wygasało ono w sytuacji, w której likwidacja lub ów inny uzgodniony sposób zakończenia działalności spółki nie objął całości jej majątku.

Przeciwne stanowisko, abstrahując od kolizji z interesem wspólników, nie jest możliwe do zastosowania, jeżeli składnikiem majątku polikwidacyjnego byłaby nieruchomość, która nie może stanowić „rzeczy niczyjej” (por. art. 902[1]-902[2] k.c.).

Status prawny majątku polikwidacyjnego spółki powinien być natomiast oceniany w sposób całościowy, bez czynienia dystynkcji w odniesieniu do jego poszczególnych elementów.

Nieobjęcia części majątku spółki likwidacją, nawet na skutek zaniechania likwidatora, nie można również utożsamiać z porzuceniem rzeczy w zamiarze wyzbycia się jej własności (art. 180 k.c.), co mogłoby pozwolić na przypisanie przedmiotom materialnym składającym się na majątek polikwidacyjny statusu rzeczy niczyjej.

W orzecznictwie, przy aprobacie piśmiennictwa, przyjęto, że w razie wykreślenia spółki jawnej z rejestru bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, następcami prawnymi spółki w zakresie pozostałego po niej majątku są wspólnicy (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2005 r., II CK 275/05, z dnia 10 października 2007 r., I CSK 263/07, z dnia 27 kwietnia 2017 r., IV CSK 414/16 i z dnia 9 lutego 2018 r., I CSK 241/17).

W ocenie Sądu Najwyższego, przy uwzględnieniu utrwalonej w orzecznictwie zasady konstytutywnego skutku wykreślenia z rejestru (por. art. 84 § 2 k.s.h. i - odpowiednio - uchwały SN z dnia 24 stycznia 2007 r., III CZP 134/06 i z dnia 3 grudnia 2014 r., III CZP 90/14), rozwiązanie to należy uznać za adekwatne także w przypadku, w którym spółka została wykreślona z rejestru na skutek przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, niemniej jednak postępowanie to nie objęło całego majątku spółki.

Polikwidacyjny majątek spółki należy w związku z tym uznać za majątek wspólników, stosownie do uzgodnionych w umowie spółki lub ustawowych zasad partycypacji w majątku spółki pozostałym po spłacie długów spółki.

Za rozwiązaniem tym przemawia jego prostota w zestawieniu z alternatywną koncepcją kontynuacji procesu likwidacji w odniesieniu do pozostałego majątku, pomijając trudność w znalezieniu adekwatnej podstawy do analogii, która musiałaby stanowić podłoże rozwiązania alternatywnego. Koncepcja reaktywowania likwidacji, przyjęta w judykaturze w odniesieniu do spółek kapitałowych, nawiązuje do obligatoryjnego - w tym przypadku - charakteru postępowania likwidacyjnego (por. art. 272 k.s.h. i art. 478 k.s.h. oraz uchwałę SN z dnia 18 stycznia 1994 r., III CZP 178/93) w powiązaniu z koniecznością ochrony wierzycieli spółki, których interesy mogłyby zostać zagrożone przy założeniu, że sukcesorami spółki w zakresie majątku polikwidacyjnego są wspólnicy (por. uchwałę SN z dnia 24 stycznia 2007 r., III CZP 134/06, w której wprost wskazano na motyw ochrony wierzycieli, dystansując się od poglądu orzecznictwa wyrażonego w okresie międzywojennym, według którego dysponentami majątku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pozostałego po niepełnej likwidacji mieliby stać się wspólnicy). W spółce jawnej dostateczną ochronę wierzycieli zapewnia mechanizm solidarnej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki, przewidziany w art. 22 § 2 k.s.h.

Odpowiedzialność ta jest nieograniczona, obejmuje cały majątek wspólników i trwa w relacji między byłymi wspólnikami mimo wykreślenia spółki jawnej z rejestru (por. uchwałę SN z dnia 4 września 2009 r., III CZP 52/09). Na odpowiedzialność tę nie rzutują również ewentualne uzgodnienia między wspólnikami co do podziału majątku pozostałego po spółce, mimo przeprowadzonej likwidacji.

W związku z tym pozostaje fakultatywny charakter postępowania likwidacyjnego, które - w przypadku spółki jawnej - służy w pierwszym rzędzie interesom wspólników związanym z wygaszeniem działalności spółki i podziałem nadwyżki likwidacyjnej. Od postępowania tego wspólnicy mogą odstąpić nie tylko przed, lecz także po powstaniu przyczyn rozwiązania spółki (arg. ex art. 67 § 2 k.s.h.), w tym po podjęciu uchwały o rozwiązaniu spółki w drodze likwidacji (art. 58 § 1 pkt 2 k.s.h.), w odniesieniu do całości lub części majątku spółki. Mając na względzie te cechy postępowania likwidacyjnego, niecelowe byłoby poszukiwanie w drodze analogii podstawy do jego przymusowej kontynuacji w sytuacji, w której mimo przeprowadzenia tego postępowania i utraty bytu prawnego przez spółkę, świadomie lub na skutek pominięcia pozostały niepodzielone składniki majątku.

Wyrok SN z dnia 10 stycznia 2020 r., I CSK 552/18

Standard: 45029 (pełna treść orzeczenia)