Uchwała z dnia 1994-01-18 sygn. III CZP 178/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 178/93

Uchwała z dnia 18 stycznia 1994 r. 

Przewodniczący: sędzia SN Z. Strus.

Sędziowie SN: J. Majewska, B. Czech (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowo-Usługowego (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. o wykreślenie z rejestru, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Lublinie - IX Wydział Gospodarczy, postanowieniem z dnia 10 listopada 1993 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, która nigdy nie rozpoczęła prowadzenia swego przedsiębiorstwa ani nie zaciągała zobowiązań może być wykreślona z rejestru handlowego bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego?"

podjął następującą uchwałę:

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, która nie rozpoczęła prowadzenia swego przedsiębiorstwa, ani nie zaciągała zobowiązań, może być wykreślona z rejestru handlowego dopiero po przeprowadzeniu likwidacji.

Uzasadnienie 

Sąd Rejonowy w Siedlcach postanowieniem z dnia 6 września 1989 r. zarządził wpisanie do rejestru handlowego Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowo-Usługowego (...) Spółka z o.o. w Ł.

W piśmie z dnia 21 grudnia 1992 r. prezes zarządu tej Spółki wniósł o "skreślenie" jej z rejestru, albowiem nie podjęła ona działalności gospodarczej, nie miała nigdy kapitału zakładowego, nie założyła konta bankowego i nie miała obrotów pieniężnych, w związku z czym wspólnicy podjęli uchwałę o wystąpieniu z wnioskiem o wykreślenie spółki z rejestru, "jako nie istniejącej i nie spełniającej wymogów formalnych".

Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 20 stycznia 1993 r. zobowiązał wnioskodawcę do złożenia w terminie 7 dni "uchwały wspólników o rozwiązaniu spółki w formie aktu notarialnego bądź zarządzenia o likwidacji spółki".

Sąd Wojewódzki w Lublinie, rozpoznając sprawę na skutek zażalenia wnioskodawcy na to postanowienie, przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone w sentencji niniejszej uchwały.

Sąd Najwyższy, rozstrzygając to zagadnienie, miał na uwadze, co następuje:

Z mocy art. 171 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. - Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nabywa osobowość prawną przez zarejestrowanie w rejestrze handlowym (konstytutywny charakter wpisu), i to nawet wtedy, gdy nie czyniła zadość wszystkim wymaganiom prawa, albowiem wpis uzdrawia ewentualne braki natury prawnej, jakich dopuszczono się przy założeniu spółki (sanujący charakter wpisu - argument z art. 173 k.h.). Spółka więc z chwilą jej zarejestrowania staje się podmiotem prawa cywilnego. Okoliczność, że nie ma ona racji bytu, albowiem np. nie ma majątku i nie może realizować swego celu gospodarczego, pozostaje bez znaczenia dla jej podmiotowości prawnej do czasu, gdy ją utraci na skutek zdarzeń prawnych przewidzianych przez prawo.

Wykreślenie spółki z o.o. z rejestru handlowego (ściślej: wpis wykreślenia) jest konsekwencją jej rozwiązania.

Określenie "rozwiązanie spółki" z o.o. (podobnie jak spółki akcyjnej) występuje w kodeksie handlowym w dwóch różnych znaczeniach:

1) jako przyczyna rozwiązania, która "otwiera" procedurę likwidacji (art. 262 k.h.: "rozwiązanie spółki powodują...") oraz

2) jako zakończenie likwidacji (art. 264 § 1 k.h.: "rozwiązanie spółki następuje po przeprowadzeniu likwidacji").

Pierwsze z tych znaczeń obejmuje:

a) postanowienie sądu rejestrowego o rozwiązaniu spółki w trybie 173 § 3 k.h.,

b) przyczyny rozwiązania przewidziane w umowie spółki ( 262 pkt 1 k.h.),

c) stwierdzoną protokołem notarialnym pod rygorem nieważności uchwałę wspólników o rozwiązaniu spółki lub przeniesieniu jej siedziby za granicę ( 262 pkt 2 k.h.),

d) ogłoszenie upadłości spółki ( 262 pkt 3 k.h.),

e) wyrok sądu rozwiązujący spółkę z przyczyn wymienionych w 263 k.h.,

f) przekształcenie lub połączenie się spółek ( 283-289 k.h.).

W razie zaistnienia przynajmniej jednej z tych przyczyn spółka z o.o. "wchodzi" w procedurę likwidacji. Z mocy art. 264 § 1 k.h. "rozwiązanie spółki następuje po przeprowadzeniu likwidacji". Znaczy to, że likwidacja ma charakter obligatoryjny w razie zaistnienia przyczyny rozwiązania spółki z o.o. i nie może być przez wspólników wyłączona w drodze czynności prawnej (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 15 marca 1991 r. III CZP 13/91, OSNCP 1991, z. 7, poz. 77). Ustawodawca - jak trafnie podkreślił Sąd Wojewódzki i jak trafnie przyjął Sąd Rejonowy (rejestrowy) - nie wprowadził w odniesieniu do spółki z o.o. żadnego odstępstwa od tej zasady, jak to uczynił w stosunku do spółki jawnej i komandytowej, dopuszczając zakończenie działalności tych spółek, bez przeprowadzenia likwidacji, w wyniku porozumienia wspólników (art. 122 § 1 i art. 144 k.h.). Likwidacja jest skutkiem zaistnienia przyczyny rozwiązania spółki. Spółka z o.o., wobec której zaistniała ta przyczyna, może uniknąć procesu likwidacji jedynie w razie zgody wszystkich wspólników na jej utrzymanie w sytuacjach, których nie dotyczy wykluczenie takiej możliwości przewidziane w art. 264 § 2 k.h.

Należy zauważyć, że powyższa obligatoryjność postępowania likwidacyjnego, przewidziana w obowiązującym polskim kodeksie handlowym z 1934 r., odpowiada także obecnemu europejskiemu prawu o spółkach, albowiem I Dyrektywa Komisji Wspólnot z dnia 9 marca 1968 r. (Dz. Urz. Wspólnot nr 68/151 - art. 12 ust. 2) kategorycznie zabrania rozwiązywania lub unieważniania spółki kapitałowej bez przeprowadzenia likwidacji. Spółka z o.o. należy zaś do spółek kapitałowych. Zbieżność ta ma znaczenie w sytuacji wchodzenia Polski w sferę działania struktur Unii Europejskiej.

III. W czasie likwidacji spółka z o.o. zachowuje osobowość prawną (art. 265 § 1 k.h.). Po zakończeniu postępowania likwidacyjnego, które powinno być przeprowadzone zgodnie z przepisami art. 262 i nast. k.h., likwidatorzy spółki składają sprawozdanie likwidacyjne sądowi rejestrowemu z jednoczesnym zgłoszeniem wniosku o wykreślenie spółki z rejestru handlowego (art. 277 § 1 k.h.). Na tej podstawie sąd rejestrowy wydaje postanowienie zarządzające wykreślenie spółki z rejestru. Zarządzenie wykreślenia może również nastąpić z urzędu, w razie zakończenia likwidacji (§ 31 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości ... z dnia 1 lipca 1934 r. o rejestrze handlowym, Dz. U. Nr 59, poz. 511 ze zm.). Wykreślenie spółki w rejestrze następuje po uprawomocnieniu się postanowienia zarządzającego wykreślenie (§ 21 lit. a cyt. rozporządzenia). Spółka z o.o. traci osobowość prawną dopiero z momentem tego wykreślenia, albowiem wpis do rejestru jest zdarzeniem samoistnym w stosunku do postanowienia sądu zarządzającego ten wpis (por. uzasadnienie cyt. uchwały SN).

Likwidacja (tj. proces likwidacji) jest zatem koniecznym etapem poprzedzającym wykreślenie spółki z o.o. z rejestru handlowego - z odmiennościami w wypadku ogłoszenia upadłości i w wypadku połączenia się spółek. W wypadku bowiem upadłości likwidacja przybiera formę likwidacji upadłościowej, prowadzonej według Prawa upadłościowego (rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512), w wypadku zaś połączenia się spółek nie ma wprawdzie likwidacji, ale przepisy o separatio bonorum (art. 287 i 288 k.h.) dają wierzycielom taką samą gwarancję jak likwidacja.

Konieczność przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego w każdym wypadku rozwiązania spółki z o.o. uzasadniona jest bezpieczeństwem obrotu. Celem tego postępowania jest rozdysponowanie majątkiem spółki i zakończenie jej działalności (art. 264-279 k.h.). Nabiera to szczególnego znaczenia w okresach, w których obserwuje się powstawanie i upadanie spółek nie podejmujących żadnej działalności, jak również w czasach nieprzestrzegania lub braku dostatecznego ukształtowania się konkretnych zasad dobrej wiary i uczciwego obrotu. Sąd Najwyższy zdaje sobie sprawę z tego, że przeprowadzanie likwidacji w sytuacji, gdy spółka z o.o. nie rozpoczęła prowadzenia swego przedsiębiorstwa, ani nie zaciągała zobowiązań, może się wydać działaniem pozbawionym właściwych racji, ale poza formalnoprawnym nakazem takiego postępowania i celami, którym ma ono służyć, należy mieć także na uwadze różne okoliczności dotyczące konkretnej spółki z o.o., jak np. występująca w rozpoznawanej sprawie rozbieżność w twierdzeniach wspólników co do posiadanego przez nią kapitału. W oświadczeniu wydanym na potrzeby uzyskania wpisu spółki do rejestru handlowego wspólnicy stwierdzili, że kapitał zakładowy wymieniony w umowie spółki "został zgromadzony i jest postawiony do dyspozycji spółki", zaś w przedmiotowym wniosku o "skreślenie" spółki z rejestru prezes zarządu twierdził, że nie miała ona nigdy tego kapitału. Postępowanie likwidacyjne powinno wyjaśnić tę kwestię. Prowadzenie przez sąd rejestrowy dochodzeń, celem sprawdzenia takiej i podobnych okoliczności, byłoby namiastką postępowania likwidacyjnego, czego kodeks handlowy nie przewiduje.

Z wyżej przytoczonych względów Sąd Najwyższy, w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę, nie podzielił poglądu Sądu Najwyższego, wyrażonego w orzeczeniu z dnia 26 września 1936 r. C II 1077/36 (PPH 1937, poz. 1576), że spółka z o.o., która nigdy nie rozpoczęła prowadzenia swego przedsiębiorstwa, ani nie zaciągała zobowiązań, powinna być z rejestru handlowego wykreślona bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego.

Za poglądem wyrażonym w podjętej uchwale mogą zaś przemawiać uzasadnienia orzeczeń Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 1938 r. C II 2041/37 (PPH 1938, poz. 1743) oraz z dnia 9 listopada 1945 r. C II 809/45 (OSN 1945-1946, nr 1, poz. 23), a także orzeczenia z dnia 24 listopada 1927 r. i z dnia 6 grudnia 1927 r. C 645/26 (OSP 1928, poz. 292), dotyczące jednak spółki akcyjnej i innego stanu prawnego.

Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.

OSNC 1994 r., Nr 7-8, poz. 154