Art. 4 § 1 k.k. w postępowaniu wykonawczym

Zasada stosowania ustawy poprzedniej, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy przestępstwa (art. 4 § 1 k.k.), ma ograniczone zastosowanie w postępowaniu karnym wykonawczym; w sprawach dotyczących odwołania warunkowego zwolnienia z reszty kary pozbawienia wolności, z mocy art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 240, poz. 1431), nakazującego bezpośrednie stosowanie nowych przepisów po wejściu w życie tej ustawy, stosowanie art. 4 § 1 k.k. zostało wyłączone.

Brzmienie art. 4 § 1 k.k. operuje pojęciami „czasu popełnienia przestępstwa” i „czasu orzekania”. Jest oczywiste i wynikające z samego zakresu normowania przepisami Kodeksu karnego, że czas orzekania w rozumieniu tego przepisu odnosi się do orzekania w przedmiocie odpowiedzialności karnej sprawcy za popełniony czyn. Norma wyrażona w tym przepisie nie znajduje automatycznego, prostego zastosowania w postępowaniu karnym wykonawczym, które rządzi się autonomicznymi co do zasady regulacjami. Znajduje to wyraz już w treści art. 1 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego, zgodnie z którym wykonywanie orzeczeń w postępowaniu karnym odbywa się według przepisów tego kodeksu. 

W doktrynie przyjmuje się, że art. 4 § 1 k.k. powinien być stosowany w postępowaniu wykonawczym, jeśli dochodzi w nim do „orzekania o przestępstwie”, w szczególności co do rozmiarów i form orzeczonej wcześniej w wyroku odpowiedzialności karnej sprawcy. Dotyczy to, między innymi, orzekania w kwestii zastępczej kary pozbawienia wolności, czy też zaostrzenia rygorów wykonywania kary. W każdym z tych postępowań incydentalnych rozstrzygnięcia kształtują dalsze skutki prawnokarne skazania, w tym takie, które pogarszają sytuację skazanego.

Zasada wyrażona w art. 4 § 1 k.k. nie ma zastosowania w postępowaniu wykonawczym przy orzekaniu w przedmiocie warunkowego zwolnienia, a tym bardziej przy odwołaniu warunkowego zwolnienia. Warunkowe zwolnienie nie jest bezpośrednim następstwem popełnienia przez sprawcę przestępstwa, lecz jak podkreśla się w doktrynie i orzecznictwie, wyraża się w złagodzeniu skutków skazania (uchwała SN z dnia 11 stycznia 1999 r., I KZP 15/98).

Z tego też względu wyłączenie zasady lex mitior przy wprowadzeniu do ustawy nowych, mniej korzystnych dla skazanego przepisów dotyczących warunkowego zwolnienie i odwołania warunkowego zwolnienia, nie narusza stosownych postanowień Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (art. 7 ust. 1 zd. 2), ani Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (art. 15 ust. 1 zd. 2). Gwarancje tam zawarte nie dopuszczają wymierzenia kary surowszej od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zagrożony karą został popełniony. Czym innym jest natomiast wprowadzenie innych ustawowych zasad zwalniania z reszty kary, ale i odwoływania tego zwolnienia, choćby były one bardziej restrykcyjne. 

Postanowienie SN z dnia 28 sierpnia 2013 r., V KK 160/13

Standard: 42007 (pełna treść orzeczenia)