Zakaz reformationis in peius w postępowaniu o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie

Ratio legis przepisów wyłączających lub ograniczających dopuszczalność wzruszania prawomocnych orzeczeń na niekorzyść osoby, która w uprzednim prawomocnym orzeczeniu uzyskała określenie swojej sytuacji prawnej, podyktowane jest tendencją do stabilności orzeczeń sądowych (pewności "obrotu prawnego").

Skoro rewizja nadzwyczajna w niniejszej sprawie zmierza do pogorszenia sytuacji prawnej osób nią objętych, a postępowanie w sprawie o odszkodowanie toczy się na podstawie przepisów kodeksu postępowania karnego, to chociaż odnoszący się do tej sytuacji przepis art. 463 § 2 k.p.k. używa określenia "na niekorzyść oskarżonego" to należy je - zdaniem Sądu Najwyższego - rozumieć jako odnoszące się - mutatis mutandis - także do osoby nie będącej obecnie oskarżoną, ale która była w przeszłości osobą niesłusznie skazaną (represjonowaną). To samo odnieść należy do osób będących następcami prawnymi osoby represjonowanej, jak to ma miejsce w wypadku wnioskodawców, występujących w niniejszej sprawie o odszkodowanie i zadośćuczynienie po zmarłym, niesłusznie represjonowanym, mężu lub ojcu.

Postanowienie SN z dnia 2 lutego 1994 r., II KRN 400/93

Standard: 39533 (pełna treść orzeczenia)

W postępowaniu o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie (rozdział 50 k.p.k.) zakaz reformationis in peius obowiązuje na podstawie norm kodeksu postępowania karnego, a więc art. 383 k.p.k. [art. 434 k.p.k.] w postępowaniu odwoławczym, a ponadto art. 391 k.p.k. [443 k.p.k.] w postępowaniu ponownym. 

Postępowanie karne w sprawach należących do właściwości sądów - zgodnie z generalną regułą art. 1 k.p.k. - toczy się "według przepisów niniejszego kodeksu", tj. kodeksu postępowania karnego. Zakres posiłkowego stosowania przepisów procedury cywilnej jest w tym postępowaniu ściśle ograniczony.

Fakt, że roszczenia przewidziane w art. 487 k.p.k [art. 552 k.p.k.] mają z materialnoprawnego punktu widzenia charakter cywilistyczny i że poza dyskusją jest posiłkowe stosowanie w sygnalizowanym zakresie przepisów prawa cywilnego materialnego, nie może przesądzać o posiłkowym stosowaniu norm procedury cywilnej we wszystkich tych kwestiach, których nie regulują wyraźnie unormowania rozdziału 50 [58] kodeksu postępowania karnego.

Z punktu widzenia roli gwarancyjnej sytuacja byłego oskarżonego (podejrzanego, osoby podejrzanej) korzystniej jest unormowana w kwestii zakazu reformationis in peius w kodeksie postępowania karnego niż - postępowania cywilnego. Ten wzgląd jest przesłanką decydującą przy rozstrzyganiu wątpliwości 

Uchwała SN z dnia 18 kwietnia 1991 r., I KZP 5/91

Standard: 39048 (pełna treść orzeczenia)