Powierniczy przelew wierzytelności w celu jej ściągnięcia (inkasa)

Sąd Najwyższy nie podziela stanowiska, że ewentualne roszczenia odszkodowawcze, których źródłem jest niewypłacenie przez podmiot publicznoprawny kwoty dotacji w odpowiedniej wysokości, nie mogły być przedmiotem umowy przelewu, w tym cesji powierniczej.

Przeciwnie, roszczenia odszkodowawcze powstaje także w wyniku zdarzeń mających podstawę (źródło) w aktach o charakterze publicznoprawnym mogą co do zasady stanowić przedmiot umowy przelewu. Nie zmienia tego fakt, iż dotacja, o której mowa w art. 90 ust 1a-3b u.s.o. ma charakter dotacji podmiotowej, bowiem obejmuje środki dla podmiotu wskazanego w odrębnej ustawie, wyłącznie na dofinansowanie działalności bieżącej w zakresie określonym w odrębnej ustawie (art. 131 u.f.p.). Przedmiotem cesji w niniejszej sprawie nie jest bowiem sama dotacja.

Zawarcie umowy przelewu stanowi wykonanie uprawnienia do rozporządzenia wierzytelnością objętą tą umową (o ile z uwagi na brak przepisu szczególnego, postanowienie umowy lub właściwość wierzytelności uprawnienie to jest objęte treścią wierzytelności). Nie można natomiast, zgodnie z zasadą nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet, skutecznie przenieść wierzytelności nieistniejącej (także w nieistniejącej wysokości, tj. ponad jej rzeczywistą wysokość bądź wartość).

Przelew w celu ściągnięcia (inkasa) ma charakter czynności powierniczej (zob. np. wyrok Sąd Najwyższy z 21 października 1999 r., I CKN 111/99). Umowa taka, mimo że nie została unormowana w Kodeksie cywilnym (podobnie jak inne umowy o charakterze powierniczym) jest uznawana za dopuszczalną w prawie polskim na podstawie art. 353[1] k.c.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 21 października 1999 r., I CKN 111/99 dopuszczalne jest zawarcie powierniczej umowy przelewu w celu inkasa (wyegzekwowania należności), jak również dopuszczalne jest zawarcie w takiej umowie warunku rozwiązującego stwierdzającego, że brak w określonym terminie spłat na rzecz zbywcy kwot wyegzekwowanych od dłużnika powoduje, iż skutki prawne umowy przelewu uważa się za niebyłe, co oznacza, że przelana wierzytelność powraca do zbywcy. W razie powierniczego przelewu w celu inkasa rozporządzający skutek przelewu jest osłabiony, bowiem nabywca wprawdzie staje się właścicielem wierzytelności, ale jako powiernik zbywcy powinien stosować się do jego wskazówek, gdyż działa na jego rachunek (zob. też wyrok SN z 23 lutego 2011 r., V CSK 277/10).

Do przelewu roszczeń mają zastosowanie przepisy dotyczące przelewu wierzytelności (art. 509 i nast. k.c.), niewątpliwe zaś skuteczność przelewu wymaga zindywidualizowania przedmiotu przelewu, a więc dokładnego określenia wierzytelności (w tym przypadku roszczeń), które są objęte przelewem.

Wyrok SN z dnia 11 października 2022 r., II CSKP 158/22

Standard: 70242 (pełna treść orzeczenia)

Powierniczy przelew wierzytelności w celu jej ściągnięcia (inkasa) stanowi przelew z osłabionymi skutkami prawnymi w stosunku do przelewu wierzytelności w pełni rozporządzającego, z uwagi na oddziaływanie elementów obligacyjnych cesji inkasowej na stosunek zewnętrzny. Jego konstrukcja polega na tym, że wierzyciel na podstawie stosunku wewnętrznego z inną osobą, zamiast udzielenia jej pełnomocnictwa przelewa wierzytelność na zleceniobiorcę (cesjonariusza), który zobowiązuje się ściągnąć wierzytelność od dłużnika i wydać wierzycielowi uzyskane świadczenie. W następstwie takiej umowy zleceniobiorca staje się nabywcą wierzytelności, która z prawnego punktu widzenia wchodzi do jego majątku (stosunek zewnętrzny).

W stosunku wewnętrznym zleceniobiorca (cesjonariusz), jako powiernik powinien stosować się do wskazówek zleceniodawcy (cedenta). Działa wprawdzie w imieniu własnym, ale z gospodarczego punktu widzenia na rachunek zleceniodawcy. Prawo będące przedmiotem umowy powiernictwa, na zewnątrz, w stosunku do osób trzecich, jest prawem nieograniczonym i przysługuje powiernikowi, który jest wierzycielem względem nich w pełnym tego słowa znaczeniu.

Strony stosunku wewnętrznego mogą zastrzec powrotne przejście wierzytelności na wierzyciela w razie nie wyegzekwowania od dłużnika przelanej wierzytelności wprowadzając do umowy warunek rozwiązujący (art. 89 k.c.) lub obowiązek powiernika przeniesienia z powrotem wierzytelności na zbywcę. W pierwszym przypadku wierzytelność samoistnie (bez konieczności składania oświadczenia woli o przeniesieniu wierzytelności z powrotem na zbywcę) powraca do cedenta jako skutek warunku rozwiązującego. W drugim przypadku umowa rodzi tylko zobowiązanie do przelewu (skutek obligacyjny) nie powodując skutku rozporządzającego przenoszącego wierzytelność na nabywcę, który wymaga dokonania odrębnej czynności prawnej przez strony. Niepodjęcie działań przez żadną ze stron zmierzających do rozwiązania umowy wskazuje na wolę dalszego związania jej postanowieniami.

Zawarte w porozumieniu powierniczym ograniczenie nabywcy wierzytelności dotyczące obowiązku powrotnego przeniesienia wierzytelności w razie jej nie wyegzekwowania od dłużnika wywołuje skutki prawne tylko pomiędzy cedentem, a cesjonariuszem, natomiast nie odnosi się do osób trzecich, ani dłużnika przelanej wierzytelności. W konsekwencji ograniczenia te mogą stanowić podstawę ewentualnych roszczeń odszkodowawczych stron umowy cesji powierniczej, opartych na 471 k.c., natomiast nie ograniczają cesjonariusza w jego uprawnieniach wobec dłużnika przelanej wierzytelności ani wobec osób trzecich (por. wyroki SN z dnia 21 października 1999 r., I CKN 111/99, z dnia 27 czerwca 2001 r., II CKN 602/00, z dnia 11 września 2002 r., V CSK 1152/00, z dnia 4 października 2006 r., II CSK 202/06, z dnia 3 lutego 2011 r., I CSK 348/10, z dnia 23 lutego 2011 r., V CSK 277/10, z dnia 5 października 2012 r., IV CSK 67/12).

Postanowienie SN z dnia 24 listopada 2017 r., III CZP 61/16

Standard: 47351 (pełna treść orzeczenia)