Obowiązek dokonania wpisu na rachunku bankowym (art. 728 k.c.)

Z nakazu przechowywania środków pieniężnych (art. 725 k.c.) oraz zawartego w art. 728 k.c. obowiązku informowania posiadacza rachunku o zmianach na rachunku wynika dla banku konieczność prowadzenia rachunku (w znaczeniu formalnym) oraz obowiązek ewidencjonowania przechowywanych środków pieniężnych w księgach rachunkowych, co oznacza, z kolei, konieczność rejestrowania w nich operacji gospodarczych oraz stanu aktywów i pasywów w stosunku do poszczególnych kontrahentów.

Umieszczenie na rachunku bankowym środków pieniężnych sprowadza się więc do odpowiednich zapisów wyrażających dobra majątkowe niebędące jednak rzeczami (np. wyrok SN z dnia 18 lutego 2004 r., V CK 233/03). Dyspozycja posiadacza rachunku bankowego realizowana przez bank prowadzący rachunek dotyczy określonej wartości zapisanej na koncie posiadacza rachunku.

Istotne staje się spojrzenie, w jaki sposób dokonuje się zapisów na kontach bankowych, w tym na koncie posiadacza rachunku. Z przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 1 października 2010 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości banków (Dz. U. 2013, poz. 329) wynika, że w księgach rachunkowych banku, w dzienniku, dokonuje się w każdym dniu operacyjnym chronologicznej rejestracji zdarzeń gospodarczych (§ 6 ust. 2 pkt 1), przy czym zapisów dokonuje się codziennie ujmując wszystkie zdarzenia gospodarcze każdego dnia operacyjnego (§ 8 ust. 1). Z tych unormowań wynika, że w księgach i rejestrach bankowych opisuje się każdą wpłatę (gotówkową oraz przelew na rachunek) oraz wypłatę (dokonaną w gotówce lub w formie bezgotówkowej na skutek rozporządzenia przez posiadacza wierzytelnością wobec banku) środków pieniężnych i na ich podstawie ustala się stan wierzytelności albo długu posiadacza rachunku wobec banku, opisany określoną ilością (kwotą) środków pieniężnych (czy też precyzyjnie - abstrakcyjnych jednostek pieniężnych).

Uchwała SN z dnia 24 czerwca 2015 r., I KZP 5/15

Standard: 37979 (pełna treść orzeczenia)

Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku - na czas oznaczony lub nie oznaczony - do przechowywania jego środków pieniężnych oraz do przeprowadzenia na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych (art. 725 k.c.). Wyrazem tych rozliczeń, stanowiących następstwo operacji pieniężnych podejmowanych przez posiadacza rachunku, są odpowiednie wpisy na rachunkach bankowych - dokonane, w zależności od ich charakteru, po stronie debet lub credit - powodujące zwiększenie albo uszczuplenie stanu posiadania (salda).

Znaczenie tych wpisów - a ogólniej, prowadzenia całej ewidencji środków pieniężnych oddanych do dyspozycji banku - jest bardzo istotne. Do najważniejszych bowiem cywilnoprawnych skutków wpisu należy uzyskanie przez posiadacza rachunku uprawnienia do rozporządzania ulokowanymi w banku pieniędzmi wraz z sumami wynikającymi z oprocentowania rachunku, jak też możności posłużenia się wpisem jako dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 w związku z art. 252 k.p.c., zwłaszcza w postępowaniu o wpis do księgi wieczystej lub do innego rejestru publicznego (por. art. 53 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. - Prawo bankowe - jedn. tekst: Dz. U. z 1992 r. Nr 72, poz. 359 ze zm.).

Obowiązek dokonania wpisu na rachunku bankowym jest powinnością obciążającą bank z mocy przepisów szeroko rozumianego Prawa bankowego (art. 52 pkt 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o Narodowym Banku Polskim - jedn. tekst: Dz. U. z 1992 r. Nr 72, poz. 360 ze zm. i wydane na jego podstawie zarządzenie nr 1 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 12 lutego 1991 r. w sprawie jednolitych zasad rachunkowości bankowej - Dz. Urz. NBP Nr 2, poz. 3 ze zm.), jednakże wykazuje on także cechy zobowiązania cywilnoprawnego, skoro wierzycielowi przysługuje roszczenie o dokonanie (wykreślenie) takiego wpisu (por. art. 728 k.c.).

Prawidłowe prowadzenie rachunku, a więc bieżące dokonywanie zgodnych z rzeczywistością wpisów, jest elementem należytego - w rozumieniu art. 471 k.c. - wykonania zawartej przez strony umowy. Za szkody będące następstwem niedokonania odpowiedniego wpisu, niedokonania go w terminie, albo też dokonania go w sposób nieprawidłowy, bank ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych prawa cywilnego.

Należy w związku z tym podkreślić także, że jakkolwiek wpis na rachunek bankowy jest elementem realizacji umowy łączącej bank z kontrahentem, to jednak nie ma on żadnego modelującego wpływu na ukształtowanie istniejącego między nimi stosunku zobowiązaniowego. Mówiąc inaczej, stan tego stosunku jest niezależny od dokonanych wpisów, co oznacza, że wpis błędny może i powinien być sprostowany, a zniszczone (zagubione) księgi bankowe odtworzone. Poprawianiu wpisów, z jakiegokolwiek powodu wadliwych, służy wniesienie zapisu korygującego (storno), czyli wyksięgowanie pozycji błędnej i zaksięgowanie pozycji prawidłowej (por. § 22-29 cytowanego zarządzenia Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 12 lutego 1991 r.).

Uchwała SN z dnia 29 grudnia 1994 r., III CZP 162/94

Standard: 37977 (pełna treść orzeczenia)