Redukcja utrzymująca skuteczność

Jeżeli zastrzeżenie nadmiernego zakazu nie było wynikiem nadużycia silniejszej pozycji kontraktowej przez jedną ze stron, lecz autonomicznej decyzji równorzędnych kontrahentów, co do zasady nie ma przeszkód, by utrzymać skuteczność zakazu w maksymalnie dopuszczalnym kształcie (tzw. redukcja utrzymująca skuteczność) z odwołaniem do instytucji konwersji albo nieważności części postanowienia umowy (art. 58 § 3 k.c.). Można założyć – a założenie takie może wzmacniać klauzula salwatoryjna (por. in casu § 12 ust. 5 Umowy) – że gdyby strony wiedziały, że zakres zakazu jest niedopuszczalny, uzgodniłyby go w innym kształcie, maksymalnie uwzględniającym ich wolę.

Tego rodzaju zabieg nie jest obcy judykaturze, o czym świadczą orzeczenia dopuszczające np.

• ograniczenie zakresu nieważności sprzecznego z prawem, jednolitego zbycia całej nieruchomości przez uznanie za nieważne jedynie zbycia jej części (por. wyroki SN z dnia 20 stycznia 1977 r., IV CR 576/76, I CSK 534/08), czy też zbycia udziału w współwłasności (por. uchwała SN z dnia 6 sierpnia 1991 r., III CZP 67/91, wyroki SN z dnia 22 lutego 2001 r., I CKN 294/00, z dnia 11 maja 2011 r., I CSK 473/10),
• jak również orzeczenia dopuszczające częściową nieważność (redukcję) wyrażonych liczbowo postanowień umowy określających rozmiar świadczenia (por. ogólnie uchwała SN z dnia 14 marca 2006 r., III CZP 7/06, co do części ceny - wyrok SN z dnia 14 kwietnia 1964 r., I CR 340/63; co do części zryczałtowanego wynagrodzenia należnego jednej ze stron umowy - wyroki SN z dnia 24 kwietnia 1970 r., I CR 49/70, z dnia 9 lipca 1974 r., I CR 352/74, z dnia 16 września 1975 r., I CR 479/75; co do części uzgodnionego świadczenia odszkodowawczego – wyrok SN z dnia 26 listopada 1981 r., IV CR 424/81., co do stopy odsetek w zakresie, w jakim była nadmierna, z możliwością utrzymania jej skuteczności powyżej poziomu odsetek ustawowych – wyroki SN z dnia 8 stycznia 2003 r., II CKN 1097/00, z dnia 13 stycznia 2005 r., V CK 444/04, z dnia 5 czerwca 2007 r., I CSK 117/07, z dnia 3 lipca 2008 r., IV CSK 81/08 i z dnia 27 maja 2010 r., III CSK 230/09).

Inną kwestią jest niedopuszczalność stosowania tego zabiegu w odniesieniu do klauzul abuzywnych (por. wyrok SN z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16) i towarzyszące mu poważne wątpliwości w innych przypadkach, w których kształt umowy jest wynikiem nadużycia silniejszej pozycji kontraktowej przez jedną ze stron.

W odniesieniu do w pełni swobodnie (dwustronnie) uzgodnionego zakazu konkurencji redukcja taka jest co do zasady dopuszczalna i może w szczególności przybrać postać ograniczenia zakresu czasowego lub geograficznego zakazu, eliminującego jego nadmierny charakter.

Wyrok SN z dnia 5 marca 2019 r., II CSK 58/18

Standard: 37606 (pełna treść orzeczenia)