Skutki oświadczenia o odmowie składania zeznań przez świadka

Dopuszczalne na mocy art. 391 § 2 k.p.k., odczytanie na rozprawie tego, co uprzednio wyjaśniał świadek jako oskarżony (podejrzany), gdyż na to zakaz dowodowy określony w art. 186 § 1 in fine k.p.k. się nie rozciąga.

Nie mogą zostać wykorzystane jako dowody w sprawie nie tylko zeznania złożone przez osobę, która skorzystała z przysługującego jej prawa do odmowy ich złożenia, lecz także takie jej wypowiedzi, które złożone zostały przy braku świadomości osoby przesłuchiwanej, co do przysługującego jej uprawnienia, w którym to przedmiocie, wobec braku stosownego pouczenia, nie mogła się wypowiedzieć.

Postanowienie SN z dnia 5 stycznia 2006 r., III KK 195/05

Standard: 35202 (pełna treść orzeczenia)

Oświadczenie świadka uprawnionego do odmowy złożenia zeznania, który zeznawał w charakterze świadka w postępowaniu przygotowawczym, a następnie w terminie zakreślonym w art. 186 § 1 k.p.k. oświadczył, że korzysta z tego prawa – wywołuje skutki prawne również po jego śmierci, podobnie jak i inne oświadczenia woli składane w toku procesu karnego przez strony procesowe oraz jego uczestników. Znaczenia tych oświadczeń, co do zasady, nie eliminuje przecież śmierć osoby zainteresowanej.

Skorzystanie przez świadka z prawa odmowy składania zeznań w przysługującym mu terminie powoduje, iż przestaje on istnieć w sprawie jako osobowe źródło dowodowe (wyrok z dnia 11 grudnia 1985 r., V KRN 996/85, wyrok z dnia 14 października 1985 r., III KR 340/85). Co więcej, za niedopuszczalne uznano nie tylko odczytanie zeznań takiego świadka, ale także wszelkie próby odtworzenia zeznań osoby, która skorzystała z przysługującego jej prawa odmowy zeznań - za pomocą świadków, czy urządzeń technicznych, traktując je jako obejście ustawy (wyrok z dnia 16 lutego 1988 r., IV KR 13/88).

Pojawiały się nawet orzeczenia jeszcze dalej idące i blokujące możliwość odczytania zeznań osób uprawnionych do odmowy ich składania, które nie skorzystały z tego uprawnienia w postępowaniu przygotowawczym, a w czasie rozprawy znajdowały się w sytuacjach przewidzianych w obecnym art. 391 § 1 k.p.k. 

W wyroku z dnia 20 czerwca 1968 r., V KRN 294/67 uznano za niedopuszczalne odczytanie zeznań świadka (uprawnionego do odmowy ich złożenia), składanych w postępowaniu przygotowawczym, jeżeli świadek ten zmarł przed rozprawą i tym samym nie mógł wypowiedzieć się przed sądem czy chce skorzystać ze swego uprawnienia. Pewne nawiązania do tego kierunku myślenia pojawiały się w orzecznictwie także później. Na przykład w wyroku z dnia 17 listopada 1993 r., III KRN 242/93 (OSNKW 1994, z. 1-2, poz. 13) dopuszczono możliwość odczytania zeznań osoby określonej w ówczesnym art. 165 § 1 k.p.k., a przebywającej za granicą, która do czasu rozprawy nie złożyła oświadczenia, że korzysta z prawa do odmowy zeznań, ale pod warunkiem prawidłowego i realnego wezwania tego świadka. Natomiast w wyroku z dnia 28 października 1978 r., Rw 376/78 (OSNKW 1979, z. 1-2, poz. 17) przyjęto, że zaniechanie wezwania na rozprawę (zgodnie z wnioskiem zawartym w akcie oskarżenia) osoby mogącej skorzystać z prawa do odmowy składania zeznań, uniemożliwia odczytanie jej zeznań z postępowania przygotowawczego.

Ten skrótowy – siłą rzeczy – przegląd orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczących zagadnienia wykorzystywania dowodu z zeznań osób, o jakich mowa w art. 186 § 1 k.p.k., które skorzystały z przewidzianego tam uprawnienia, zupełnie jednoznacznie wskazuje na brak wątpliwości interpretacyjnych.

Postanowienie SN z dnia 21 maja 2004 r., I KZP 5/04

Standard: 35169 (pełna treść orzeczenia)