Małżonek, w stosunku do którego orzeczono separację jako osoba bliska w rozumieniu art. 923 k.c.

Przepis art. 923 § 1 k.c. do kręgu uprawnionych do mieszkania zalicza obok małżonka także osoby bliskie spadkodawcy. Nie powinno budzić wątpliwości, że w określonych stanach faktycznych małżonka, w stosunku, do którego orzeczono separację można i należy zaliczyć do osób bliskich spadkodawcy w rozumieniu art. 923 § 1 k.c.

Wyrok NSA z dnia 2 lutego 2011 r., II GSK 151/10

Standard: 33795 (pełna treść orzeczenia)

Art. 935[1] k.c. wyłączający stosowanie do małżonka pozostającego w separacji przepisów o powołaniu do dziedziczenia, nie ułatwia, lecz wręcz utrudnia dokonywanie jednoznacznej wykładni art. 923 k.c., w którym nie uregulowano w podobny sposób sytuacji prawnej małżonka po orzeczonej separacji. Już z tego powodu nie można wprost przenosić do art. 923 k.c. sformułowanej w art. 61[4] § 1 k.r.o. normy prawnej o zrównaniu w skutkach orzeczonej separacji z rozwiązaniem małżeństwa przez rozwód.

Również w piśmiennictwie eksponuje się potrzebę dostrzegania szczególnych sytuacji, które nie pozwalają na proste utożsamianie skutków rozwodu i separacji przy analizie unormowania zawartego w art. 923 k.c.

Przykładowo w pracy zbiorowej pod red. K. Piaseckiego, Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002 r., s. 477-478 i 482, ukazano w różnych płaszczyznach skutki orzeczenia separacji. Jednym z celów jej wprowadzenia do systemu prawa "jest stworzenie małżonkom warunków przemyślenia w spokoju sytuacji panującej w ich małżeństwie i podjęcie ewentualnych kroków zmierzających do usunięcia konfliktów lub ich rozwiązania (...). Skutkiem orzeczenia separacji nie jest rozwiązanie małżeństwa (...) orzeczenie separacji wprawdzie znosi obowiązek wspólnego pożycia, ale tego pożycia nie zabrania, a wręcz przeciwnie – celowe jest podjęcie go, co może ułatwić pojednanie małżonków." Łączy też ich obowiązek wzajemnej pomocy określonej w art. 61[4] § 3 k.r.o. nawet po upływie 5 lat od orzeczenia separacji.

Podobnie K. Gromek w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2006, s. 953-954, eksponuje taką pomoc szczególnie w sytuacji, gdy nieuleczalnie chory małżonek oczekuje wsparcia, także psychicznego, drugiego małżonka. Również K. Pietrzykowski w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2003, s. 575-580, w takich samych zależnościach ukazuje istotę separacji i dostrzega w niej szansę na powrót do sytuacji sprzed jej orzeczenia. Jednocześnie ten sam autor w Kodeksie cywilnym, Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck 2009, podkreśla, że w art. 923 k.c. nie wymaga się, by osoby te pozostawały ze spadkodawcą we wspólnym gospodarstwie domowym, wystarczy aby z nim w charakterze trwałym mieszkały, a stosunek bliskości potwierdzać mogą nie tylko formalnoprawne więzy rodzinne, lecz również faktyczne. W takich sytuacjach - jak przypomina E. Niezbecka w Komentarzu do art. 923 Kodeksu cywilnego, LEX 2008 - zachodzi potrzeba zapewnienia bliskim spadkodawcy ochrony w postaci prawa "do dalszego zamieszkiwania i korzystania z urządzenia domowego, zapewniając tym samym czas konieczny do wprowadzenia zmian w dotychczasowej sytuacji."

Ponadto z różnych powodów, w tym następstw nieszczęśliwych wypadków czy innych zdarzeń losowych, małżonkowie pozostający nadal w formalnej jeszcze separacji, mogą postanowić, że na nowo ułożą swoje życie, ale realizację tych planów przerywa śmierć jednego z nich. Wówczas jeszcze mocniej uwidacznia się charakter unormowania w art. 923 k.c. i może razić przypisywanie mu cechy narzędzia służącego pozbawieniu przewidzianej w nim ochrony dla bliskich, przez wykluczenie z ich grona małżonka pozostającego w takiej separacji. Jest to ochrona oderwana od przepisów o powołaniu do dziedziczenia oraz od innych praw majątkowych realizowanych za życia małżonków pozostających w separacji, których przykładem jest wyrok NSA z dnia 25 stycznia 2007r., II GSK 273/06 dotyczący prawa do renty strukturalnej, a więc zupełnie innego co do istoty i celu niż określonego w art. 923 k.c.

Wyrok NSA z dnia 9 marca 2010 r., II GSK 57/10

Standard: 33796 (pełna treść orzeczenia)