Wyrok z dnia 2007-01-25 sygn. II GSK 273/06

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący Sędzia NSA Jan Grabowski Sędziowie NSA Małgorzata Korycińska Tadeusz Cysek (spr.) Protokolant Anna Fyda po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2007 r. na rozprawie w Izbie Gospodarczej skargi kasacyjnej Z. K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 6 lipca 2006 r. sygn. akt I SA/Sz 141/06 w sprawie ze skargi Z. K. na decyzję Dyrektora Zachodniopomorskiego Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Szczecinie z dnia [...] nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania renty strukturalnej 1. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Szczecinie do ponownego rozpoznania; 2. zasądza od Dyrektora Zachodniopomorskiego Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Szczecinie na rzecz Z. K. 220 (dwieście dwadzieścia) złotych z tytułu zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Objętym skargą kasacyjną wyrokiem z dnia 6 lipca 2006 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie oddalił skargę Z. K. na decyzję Dyrektora Zachodniopomorskiego Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Szczecinie z dnia [...], którą - przy wskazaniu jako podstawy prawnej art. 61 § 1 i art. 138 § 1 k.p.a. (ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.), § 7 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na uzyskiwanie rent strukturalnych objętej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz.U. Nr 114, poz. 1191 ze zm.), powoływanego dalej rozporządzenie z dnia 30 kwietnia 2004 r., a także art. 614 i art. 615 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) - utrzymano w mocy decyzję Kierownika Biura "Powiatu K." wyżej wymienionej Agencji z dnia [...] o odmowie przyznania skarżącemu renty strukturalnej.

W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd I instancji podniósł w szczególności, iż rozstrzygające w postępowaniu administracyjnym organy, odmawiając przyznania Z. K. renty strukturalnej, powołały się na brak wypełnienia przez niego warunku otrzymania tego świadczenia wynikającego z § 4 pkt 4 w związku z § 6 ust. 1 pkt 2 lit. a) rozporządzenia z dnia 30 kwietnia 2004 r., tj. przeniesienia na rzecz następcy całości gospodarstwa rolnego.

Następcy nie została bowiem przekazana działka nr [...] z obrębu U. o powierzchni 0,6778 ha (a więc więcej niż dopuszczalne 0,5 ha).

Dyrektor Zachodniopomorskiego Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa uznał przy tym brak zasadności argumentów odwołania dotyczących bezpodstawnego uwzględnienia - przy rozstrzyganiu o uprawnieniach wnioskodawcy do otrzymania renty strukturalnej - wyżej wymienionej działki, należącej wprawdzie do jego żony, ale w sytuacji orzeczonej w dniu 8 listopada 2000 r. separacji.

Według organu odwoławczego okoliczność orzeczenia separacji nie ma znaczenia, skoro Z. i I. K. mimo to nadal pozostają w związku małżeńskim. Wobec powyższego brak przekazania następcy przedmiotowej działki uniemożliwiał przyznanie wnioskodawcy renty strukturalnej w świetle wymogu przekazania całości gospodarstwa rolnego.

Oddalając skargę Z. K., zarzucającej opisanej decyzji ostatecznej między innymi obrazę art. 614 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w związku z § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z dnia 30 kwietnia 2004 r., Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie wskazał w szczególności, że i ten zarzut jest chybiony (skarga podniosła również naruszenie art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. Nr 78, poz. 483).

Przytaczając brzmienie art. 614 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz powołując się ogólnie na całość przepisów Działu V tego Kodeksu zatytułowanego "Separacja", Sąd I instancji podkreślił, iż orzeczenie separacji nie powoduje ustania związku małżeńskiego.

Oznacza to zaś, że użyte w "§ 6 ust. 1" rozporządzenia z dnia 30 kwietnia 2004 r. pojęcie małżonka odnosi się również do osoby pozostającej w separacji.

W skardze kasacyjnej złożonej przez Z. K. podniesiono naruszenie przez wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 614 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i § 6 ust. 1 pkt 1 oraz § 9 pkt 1 rozporządzenia z dnia 30 kwietnia 2004 r. przez przyjęcie, że orzeczenie separacji nie wywołuje takich skutków jak rozwód - w sferze uregulowań wymienionego rozporządzenia, a w szczególności przy ocenie uprawnień małżonków w separacji do nabycia renty strukturalnej.

Wnioski skargi kasacyjnej zmierzały do uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i rozpoznania skargi poprzez uchylenie zapadłych w postępowaniu administracyjnym decyzji organów obu instancji, ewentualnie do uchylenia zaskarżonego wyroku z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Wniesiono też o zwrot kosztów postępowania według norm przepisanych.

Wywody skargi kasacyjnej zakwestionowały trafność poglądu wyrażonego przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie, iż użyte w rozporządzeniu z dnia 30 kwietnia 2004 r. pojecie "małżonek" odnosi się również do osoby pozostającej w separacji.

Pogląd ten nie uwzględnia bowiem celu wprowadzenia do porządku prawnego instytucji separacji i konsekwencji jakie ona powoduje.

Istota separacji polega zdaniem autora skargi kasacyjnej na zniesieniu w drodze orzeczenia sądowego praw i obowiązków małżeńskich.

Z treści art. 614 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, iż orzeczenie separacji ma takie skutki, jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Skoro zatem rozporządzenie z dnia 30 kwietnia 2004 r., jak i zawierająca delegacje do jego wydania ustawa nie zawierają "odrębnych" uregulowań, to fakt orzeczenia separacji - przy ocenie uprawnień Z. K. do renty strukturalnej - winien zostać rozpatrzony tak samo, jak w przypadku rozwodu.

Gdyby bowiem ustawodawca zamierzał w przedmiotowym zakresie odmiennie uregulować sytuację małżonków po orzeczonej separacji, to wprowadziłby odpowiednie zapisy przy normowaniu warunków i zasad przyznawania rent strukturalnych.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Zagadnieniem kluczowym w niniejszej sprawie i punktem wyjścia do dalszych rozważań w granicach skargi kasacyjnej (art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) jest niewątpliwie ustalenie właściwego sensu uregulowań zawartych w art. 614 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (zwłaszcza znaczenia § 1 tego artykułu, wokół którego to ogniskują się w rzeczywistości zarzuty skargi kasacyjnej).

Wydając zaskarżony wyrok (oddalający skargę), Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie opierał się w istotnym dla wyniku sprawy zakresie na określonej interpretacji wymienionego artykułu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnej ze stanowiskiem prezentowanym przez rozstrzygające w postępowaniu administracyjnym organy i nie podzielił zarzutów w tej kwestii zgłaszanych przez skarżącego.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego zgodzić się zaś należy ze skargą kasacyjną, że wywody Sądu I instancji dotyczące przedmiotowego zagadnienia budzą zastrzeżenia.

Rozważania Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie błędnie skoncentrowały się bowiem na podkreślaniu oczywistego faktu, że orzeczenie separacji nie powoduje ustania małżeństwa i zatem małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa, co wynika wprost z § 2 art. 641 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Pominęły natomiast konieczność uwzględnienia na gruncie niniejszej sprawy wymowy sformułowania zawartego w § 1 tego artykułu.

Wprowadzenie w 1999 r. do porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej instytucji separacji (dokonane ustawą z dnia 21 maja 1999 r. o zmianie ustaw Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. Nr 52, poz. 532 z mocą obowiązującą od dnia 16 grudnia 1999 r.) miało na celu stworzenie alternatywnego w stosunku do rozwodu uporządkowania sytuacji małżonków, w których związku nastąpił zupełny rozkład pożycia (a więc zerwanie więzi duchowej, fizycznej ale i gospodarczej).

W uregulowaniu tej kwestii zasadnicze znaczenie ma myśl zawarta w treści art. 641 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Z brzmienia powołanego przepisu wynika reguła, iż "orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej".

Dokonując analizy zacytowanego zwrotu w pierwszym rzędzie należy podkreślić dopuszczalność przyjmowania odstępstw od zawartej w nim zasady jedynie na podstawie uregulowań ustawowych.

W art. 641 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego użyto bowiem techniczno-prawnego terminu "ustawa", który musi być rozumiany ściśle (inne rozumienie terminu "ustawa" musiałoby być przez ustawodawcę wyraźnie wskazane - jak np. w uchylonym już z dniem 1 października 1990 r. art. XVI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm., traktującym jako ustawę "każdy przepis obowiązującego prawa").

Zdecydowanie zatem należy odrzucić możliwość wprowadzenia odstępstw od reguły wynikającej z art. 641 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w drodze samego aktu wykonawczego do ustawy, jakim jest rozporządzenie - a więc i konkretne rozporządzenie z dnia 30 kwietnia 2004 r.

Omawianych odstępstw w przedmiotowym zakresie nie przewidziała natomiast ustawa zawierająca delegacje do wydania tego rozporządzenia.

Po drugie zaznaczyć trzeba, że w art. 641 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego chodzi o "skutki" - wywoływane zarówno w sferze niemajątkowej, jak i majątkowej (co w niniejszej sprawie jest szczególnie istotne), na gruncie nie tylko prawa rodzinnego, ale generalnie - w całym obszarze prawa (por. J. Halberda. Rejent 2001/11/85 publikacja nr 31943 "Separacja - wybrane zagadnienia materialnoprawne (przesłanki, skutki)".

Wprawdzie zdarza się, że ustawodawca decyduje się niekiedy na dodatkowe podkreślenie przyjęcia zasady wynikającej z art. 641 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego poprzez wskazanie na odnoszenie się określonych skutków prawnych tak sytuacji osoby fizycznej wynikającej tak z rozwodu jak separacji (por. np. art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych t.j. Dz.U. 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.), bądź też na podanie wprost, iż uregulowanym danym zapisem ustawowym uprawnienie małżonka nie przysługuje w razie orzeczenia separacji (por. np. art. 13 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowcy Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.), ale tego rodzaju zabiegi legislacyjne nie prowadzą przecież do zmiany wniosków wynikających z wymowy art. 641 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Dla porządku dodać można, że w zakresie analizowanego zagadnienia nie wypowiada się prawo wspólnotowe. Kwestia separacji (jej skutków) nie należy do domeny prawa wspólnotowego. Jej ujęcie należy całkowicie do ustawodawstwa krajowego, które w poszczególnych krajach czyni to odmiennie (bądź w ogóle takiej instytucji nie przewiduje).

W świetle przedstawionych uwag zakwestionować zatem wypada też pogląd Sądu I instancji, iż zawarte w § 6 ust. 1 (ściśle § 6 ust. 1 pkt 1) rozporządzenia z dnia 30 kwietnia 2004 r. pojęcie małżonka odnosi się również do sytuacji istniejącej w razie orzeczenia separacji.

Konsekwentnie taki sam wniosek należałoby oczywiście przyjąć do wszelkich przypadków użycia w przedmiotowym rozporządzeniu terminu "małżonek" (w tym również co do § 9 pkt 1).

W zakresie praw i obowiązków związanych z ubieganiem się o rentę strukturalną - regulowanym tym rozporządzeniem - sytuacja małżonka w razie orzeczonej separacji wobec braku odmiennych zapisów ustawowych wina być oceniana tak samo, jak w przypadku orzeczonego rozwodu.

Do przedstawionych wskazań zastosuje się Sąd I instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy.

Z tych wszystkich względów orzeczono, jak w sentencji z mocy art. 185 § 1 p.p.s.a., a co do kosztów postępowania kasacyjnego w myśl art. 203 pkt 1 tej ustawy.