Zbieg postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej ze sprawą o podział majątku wspólnego (art. 618 k.p.c.)

Rozstrzygnięcie w postępowaniu o podział majątku wspólnego sporu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić tylko wtedy, gdy krąg osób występujących jako strony sporu pokrywa się z kręgiem uczestników postępowania o podział (por. postanowienia SN z dnia 14 grudnia 1981 r., I CZ 101/81 i z dnia 17 grudnia 1998 r., I CKN 934/97, nie publ.).

Dla uzgodnienia z rzeczywistym stanem prawnym treści księgi wieczystej zawierającej wpis Janiny G. nieodzowne  było wytoczenie przez Anielę B. wskazanego w art. 10 u.k.w.h. powództwa o usunięcie niezgodności stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Nie można się zgodzić z twierdzeniami, że taki sam cel pozwalało osiągnąć wytoczenie powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.), gdyż jakkolwiek powództwo o usuniecie niezgodności stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest - jak się niemal powszechnie przyjmuje - szczególną postacią powództwa ustalającego, to stąd jednak jeszcze nie wynika taki wniosek, jaki został sformułowany w skardze kasacyjnej. Jest tak z następujących powodów.

Jeżeliby doszło do ustalenia nieważności lub bezskuteczności umowy sprzedaży zawartej w dniu 25 sierpnia 1995 r. przez pozwanego Władysława B. z pozwaną Janiną G., to wyrok o takiej treści pozwalałby tylko przywrócić w księdze wieczystej wpis Władysława B. jako właściciela (por. wyrok SN z dnia 25 października 2002 r., IV CKN 1425/00). Nadal więc, zgodnie z art. 3 u.k.w.h., jedynie on powinien być uważany za właściciela spornej nieruchomości. Mimo, że wyrok o wspomnianej treści wymagałby ustalenia, że sporna nieruchomość z chwilą jej nabycia przez Władysława B. weszła do majątku wspólnego, samo to ustalenie nie mogłoby zatem znaleźć wyrazu w treści wpisu dokonanego na podstawie tego wyroku. Tymczasem celem powódki jest nie tylko wykazanie, że Janina G. nie nabyła własności spornej nieruchomości, ale i tego, że własność tej nieruchomości jest prawem wspólnym powódki i pozwanego.

Księga wieczysta - po uzgodnieniu jej treści - powinna wyrażać stan prawny istniejący w chwili wydania wyroku orzekającego o uzgodnieniu. W konsekwencji, w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym powinny uczestniczyć wszystkie osoby wpisane w dziale drugim księgi wieczystej (por. postanowienie SN z dnia 23 grudnia 1988 r., III CRN 434/88), a z akt sprawy wynika, że przed wytoczeniem rozpoznawanej sprawy doszło do kolejnego wpisu w dziale drugim księgi wieczystej spornej nieruchomości - w miejsce Janiny G. ujawniono, nie będącą stroną w niniejszym procesie, Mariannę W.

Powyższe uwagi dowodzą zasadności poglądu Sądu Apelacyjnego o nieposiadaniu przez powódkę interesu prawnego w żądanym ustaleniu ze względu na możliwość wytoczenia dalej idącego powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Jeżeli ma się toczyć oddzielne postępowanie zmierzające do wykazania nie znajdującego wyrazu w treści księgi wieczystej prawa powódki do nieruchomości, to powinien to być proces o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Wyrok SN z dnia 5 grudnia 2002 r., III CKN 943/99

Standard: 11984 (pełna treść orzeczenia)

Sprawa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 24 pr. rzecz.) podlega, jako obejmująca spór o prawo własności w rozumieniu art. 618 § 1 k.p.c. z mocy § 2 tego artykułu, przekazaniu do dalszego rozpoznania sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności (o podział majątku wspólnego, o dział spadku). Opisanemu przekazaniu nie podlega sprawa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w sytuacji, gdy zniesienie współwłasności (o podział majątku wspólnego, o dział spadku) dotyczy majątku odrębnego jednego z małżonków, a powodem (lub jednym z powodów) w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej jest drugi małżonek, ten drugi małżonek bowiem nie jest uczestnikiem postępowania o zniesienie współwłasności.

Postanowienie SN z dnia 14 grudnia 1981 r., I CZ 101/81

Standard: 32186 (pełna treść orzeczenia)