Wyrok z dnia 1988-12-23 sygn. III CRN 434/88

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 434/88

Wyrok z dnia 23 grudnia 1988 r. 

Uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym polega na doprowadzeniu tejże księgi do jej rzeczywistego, a więc aktualnego w dacie orzekania stanu prawnego; wymaga zatem wzięcia udziału w sprawie przez wszystkie osoby wpisane w dziale drugim księgi wieczystej oraz udziału innych osób, których uprawnienia z tytułu własności nie zostały - bez względu na przyczynę - dotychczas ujawnione (art. 72 § 2 k.p.c.).

Przewodniczący: sędzia SN T. Żyznowski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: K. Kołakowski, M. Zakrzewska.

 Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Wandy L. przeciwko Edwardowi L. i Agnieszce F. o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Rejonowego w Wejherowie z dnia 28 maja 1987 r.:

uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Wejherowie do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie 

Powódka Wanda L. wystąpiła przeciwko Edwardowi L. i Agnieszce F. z d. L. o ustalenie, że w księdze wieczystej Kw nr (...) prowadzonej w PBN w W. dla nieruchomości tamże położonej przy ul. Cmentarnej 61 powinni być w jej miejsce wpisani jako współwłaściciele Sebastian L. i Aleksander L. Pozew nie zawiera w ogóle uzasadnienia dającego podstawę do wnioskowania jakoby istniejący wpis był nieprawidłowy. Z lakonicznych zapisów w protokole jedynej rozprawy z dnia 28 maja 1987 r. wynika, że oboje pozwani uznali w całości powództwo i wskazali na podejmowane w 1985 r. w biurze notarialnym czynności i poniesione koszty w celu przepisania udziału powódki we współwłasności tej nieruchomości na rzecz jej zstępnych. Czynności te miały na celu zachowanie przez powódkę przydziału lokalu w budynku stanowiącym własność Jana B. podlegającym szczególnemu trybowi najmu. Zamierzona przez powódkę i jej najbliższych czynności nie doszła do skutku.

W zaskarżonym rewizją nadzwyczajną wyroku Sąd Rejonowy w Wejherowie stwierdził, że w dziale drugim księgi wieczystej Kw (...) urządzonej dla nieruchomości położonej w W. przy ul. Cmentarnej o powierzchni 0,1962 ha, jako właściciele powinni być wpisani: Agnieszka F. w 6/12, Edward L. w 4/12, Sebastian L. w 1/12 i Aleksander L. w 1/12.

Wyrok ten nie został zaskarżony i uprawomocnił się.

W rewizji nadzwyczajnej - złożonej przez Ministra Sprawiedliwości - po upływie sześciu miesięcy od uprawomocnienia się tego orzeczenia, skarżący zarzucił, że powyższy wyrok został wydany z rażącym naruszeniem art. 10 pkt 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147), art. 195 i 316 § 1 k.p.c. oraz naruszeniem interesu PRL. Wskazując na powyższe skarżący wnosił o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Wejherowie do ponownego rozpoznania.  

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Usunięcie niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może polegać bądź na wpisaniu nowego prawa, bądź na wykreśleniu prawa wpisanego i wpisaniu prawa nowego, bądź też na sprostowaniu treści istniejącego prawa. Stosownie do art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147) w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nie istniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. Zgłoszone przez powódkę Wandę L. żądanie usunięcia niezgodności należy traktować jako spór istniejący między określonymi podmiotami o prawo własności, określonej przez powódkę nieruchomości. Uprawnionym do zgłoszenia żądania z art. 10 ust. 1 jest ten podmiot, któremu przysługuje prawo w ogóle nie wpisane do księgi wieczystej lub błędnie wpisane albo dotknięte wpisem nie istniejącego obciążenia lub ograniczenia. Poza tym, gdy żądającym jest osoba zainteresowana w uzgodnieniu, powinna ona wykazać, że ma interes prawny uzasadniający dokonanie wpisu przysługującego osobie uprawnionej. Sprawa o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym jest z istoty swej odmianą sprawy o ustalenie prawa (art. 189 k.p.c.). Dlatego - w myśl zapatrywania wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 października 1985 r. II CR 281/85 (OSNCP 1986, z. 7-8, poz. 125) - w sprawie o usunięcie niezgodności zachodzi potrzeba wykazania interesu prawnego w ustaleniu rzeczywistego stanu prawnego. Uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym polega na doprowadzeniu do jej rzeczywistego, a więc aktualnego stanu prawnego, wymaga zatem wzięcia udziału w sprawie przez wszystkie osoby wpisane w dziale drugim tej księgi wieczystej oraz udziału tych spośród innych osób, których uprawnienia z tytułu własności nie zostały - bez względu na przyczynę - dotychczas wpisane. Zachodzi tu więc współuczestnictwo konieczne określone w art. 72 § 2 k.p.c. Osoby, o ujawnienie uprawnień których ubiega się powódka, tj. Sebastian L. i Aleksander L., nie występowały w charakterze powodów. Rzeczą Sądu Rejonowego było zatem dokonanie czynności, o których mowa w art. 195 k.p.c. Sąd orzekający zaniechał tej czynności. Ponadto trafnie skarżący zarzucił w rewizji nadzwyczajnej, że Sąd Rejonowy z rażącym uchybieniem art. 316 § 1 k.p.c. wydał zaskarżony wyrok bez rozpoznania istoty sprawy, tj. bez wyjaśnienia, na czym ma polegać twierdzona przez powódkę niezgodność miedzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. W toku postępowania nie zostały przytoczone i wykazane przesłanki, które z punktu widzenia materialnoprawnego mogłyby stanowić podstawę do eliminacji niezgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym i podstawę do dokonania prawidłowego wpisu. Bez wyjaśnienia tych okoliczności nie jest możliwe prawidłowe rozstrzygnięcie o zasadności żądania określonego w art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Dane zawarte w aktach księgi wieczystej, załączonych do akt tej sprawy potwierdzają - jak to trafnie zostało wywiedzione w rewizji nadzwyczajnej - powierzchowność dokonanych przez sąd meriti czynności. Z załączonych dokumentów wynika, że Klemens C. w 1949 r., w czasie trwania małżeństwa, nabył od Feliksa O. uregulowaną w księdze wieczystej Kw nr (...) nieruchomość położoną w S., stanowiącą działkę nr 350/25 o powierzchni 1962 m². Po śmierci Klemensa C. umowami notarialnymi z dnia 14 grudnia 1972 r. i 26 marca 1973 r. Fryda C. - żona zmarłego - darowała należący do niej udział w tej nieruchomości powódce Wandzie L. i jej dzieciom - pozwanym Edwardowi L. i Agnieszce L. po 1/3 części. Nabyli oni także z mocy testamentu w częściach równych (po 1/3 części) spadek po zmarłej dnia 2 października 1973 r. Frydzie C. Powołując się na powyższe, prawomocne postanowienie Sądu Rejonowego w Wejherowie z dnia 16 listopada 1973 r. sygn. akt (...), Wanda L. wniosła o wpisanie w księdze wieczystej Kw nr (...) w miejsce Klemensa C. wymienionych jego spadkobierców, jako współwłaścicieli tej nieruchomości. Stosownie do przedstawionego odpisu z wymienionej księgi wieczystej w dziale drugim wpisani zostali jako współwłaściciele powódka Wanda L. do 4/6 części oraz pozwani: Edward L. i Agnieszka L. do 1/6 części każde z nich.

Sąd Rejonowy z obrazą przytoczonych przepisów nie wyjaśnił, czy i ewentualnie kiedy współwłaściciele dokonali czynności prawnej, w następstwie której miało nastąpić - jak oni twierdzili - przepisanie prawa współwłasności na rzecz zstępnych powódki. Jeśliby nastąpiło skuteczne zbycie prawa, to rozpoznanie sprawy o wpis tego prawa w księdze wieczystej należy do państwowego biura notarialnego w postępowaniu nieprocesowym (art. 37 i nast. ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Nie chodziłoby wówczas w ogóle o kwestię usunięcia niezgodności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, lecz o wskazane powyżej postępowanie, które - co nie wymaga szerszego uzasadnienia - nie może być zastąpione żądaniem opartym na podstawie przewidzianej w art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Z powyższego wynika, że rewizja nadzwyczajna i jej wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania są w pełni uzasadnione. Stwierdzone rażące naruszenie przytoczonych przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece, a także rozstrzygnięcie sprawy w nieobecności osób potraktowanych jako współwłaściciele tej nieruchomości należy jednocześnie zakwalifikować jako stanowiące zarazem naruszenie interesu PRL. Nie do pogodzenia bowiem z zasadami funkcjonowania organów wymiaru sprawiedliwości jest wyrokowanie w warunkach nierozpoznania istoty sprawy. Dlatego rewizja nadzwyczajna mimo upływu terminu z art. 421 § 2 k.p.c. podlegała uwzględnieniu (art. 422 § 2 k.p.c.).

 OSNC 1991 r., Nr 1, poz. 2