Współuczestnictwo konieczne w sprawie z powództwa z art. 10 u.k.w.h.

W sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, dotyczącej wyłącznie udziału we współwłasności nieruchomości w częściach ułamkowych, po stronie pozwanej nie zachodzi współuczestnictwo współwłaścicieli pozostałych udziałów ujawnionych w dziale II tej księgi.

W uchwale z dnia 26 lipca 2017 r., III CZP 31/17 stwierdził, że współuczestnictwo osób zainteresowanych jest współuczestnictwem szczególnym - specjalnym, nietypowym, nienazwanym - wynikającym wprost ze szczególnego przepisu prawa materialnego, tj. z art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2017 r., poz. 1007), wymagającego łącznego udziału wszystkich osób mających określony interes prawny. To „przymusowe” współuczestnictwo gwarantuje skuteczną ochronę interesów prawnych stron (osób zainteresowanych) oraz realizuje publicznoprawne funkcje ksiąg wieczystych.

Wskazana uchwała znalazłaby oczywiście zastosowanie także w sprawie niniejszej, jednak – ze względu na żądanie, odniesione tylko do określonego udziału we współwłasności w częściach ułamkowych - nie ma w niej w ogóle miejsca na współuczestnictwo. Bierze w niej udział osoba, która ma być do księgi wpisana (powód), oraz osoba, której wpis ma zostać wykreślony. Udziały pozostałych współwłaścicieli nie są ani dotykane, ani zagrożone; osoby te nie mają też jakiegokolwiek wpływu na stan prawny udziału objętego sprawą, podobnie jak zasadniczo -z niewielkimi wyjątkami, które nie wchodzą tutaj w grę - nie mają wpływu na to, jaki jest los tego udziału, a więc kto jest jego właścicielem, komu ma być zbyty lub kto rości sobie do niego jakieś inne prawa.

Uchwała SN z dnia 19 października 2017 r., III CZP 59/17

Standard: 47105 (pełna treść orzeczenia)

Jeżeli w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie występują po stronie powodowej wszystkie osoby uprawnione do złożenia wniosku o dokonanie wpisu (art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, tekst jedn.: Dz. U. z 2017 r. poz. 1007 z późn. zm. i art. 626[2] § 5 k.p.c.), a po stronie pozwanej wszystkie inne osoby, których prawa mogą być wpisem dotknięte lub podlegają wpisaniu, sąd wzywa je do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanych, stosując art. 195 § 1 i 2 k.p.c.

Charakter ksiąg wieczystych, ich funkcja prawna i społeczna, a także cele i specyfika powództwa wytaczanego na podstawie art. 10 u.k.s.w. uzasadniają pogląd, że w postępowaniu zmierzającym do uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym konieczny jest łączny udział wszystkich osób uprawnionych do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej (art. 626[2] § 5 k.p.c.) oraz innych, których prawa mogą być wpisem dotknięte.

Łączny udział tych wszystkich osób wynika także z tego, że wyrok wydany w sprawie, a w szczególności wyrok uwzględniający powództwo, musi być skuteczny i wiążący wobec ich wszystkich (por. np. wyrok SN z dnia 29 listopada 2012 r., II CSK 86/12).

Współuczestnictwo wymienionych osób może w różnych stanach faktycznych i prawnych przybierać różne postaci współuczestnictwa unormowane w art. 72 i 73 k.p.c., a ich sytuacja procesowa względem siebie, wynikająca z różnorodności i wielokierunkowości interesów prawnych, może być zupełnie nietypowa, generalnie jednak, jako współuczestnictwo specjalne, mające źródło w szczególnym przepisie prawa materialnego, wymagającym łącznego udziału wszystkich osób mających określony interes prawny, wymyka się normatywnym i doktrynalnym definicjom uczestnictwa w sporze; jest współuczestnictwem "nienazwanym", wynikającym bezpośrednio z istoty ksiąg wieczystych oraz z charakteru, funkcji i znaczenia dokonywanych w nich wpisów. Ten rodzaj współuczestnictwa mieści się hipotezie art. 195 k.p.c., który nie ogranicza się do odesłania do art. 72 k.p.c., lecz mówi szerzej o łącznym, koniecznym udziale w sprawie.

W tej sytuacji sąd, stwierdziwszy, że w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nie występują wszystkie osoby, których łączny udział w sprawie jest konieczny, postępuje w myśl art. 195 k.p.c.; wzywa powoda o oznaczenie w wyznaczonym terminie osób niebiorących udziału w sprawie w taki sposób, aby ich wezwanie było możliwe, a następnie wzywa osoby niepozwane do udziału w sprawie w charakterze pozwanych, kompletując w ten sposób pełną reprezentację wszystkich osób, których udział jest niezbędny. Jeżeli powód tych osób nie wskaże, powództwo zostanie oddalone, jak bowiem wskazano, powód ma interes prawny w uzgodnieniu treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym tylko nierozłącznie wobec wszystkich tych osób, przy uwzględnieniu, że wyrok uwzględniający powództwo musi być skuteczny i wiążący wobec ich wszystkich.

Należy podkreślić, że w ulokowanie tych osób po jednej lub drugiej stronie procesu jest w zasadzie obojętne, oczywiście z tym wyjątkiem, że powodem może być wyłącznie osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu (por. uchwała (7) SN z dnia 15 marca 2006 r., III CZP 106/05, oraz uchwała SN z dnia 28 sierpnia 2008 r., III CZP 76/08).

Zgodnie z niepodważalną, konstrukcyjną zasadą dyspozycyjności, chroniącą wolność decyzji w zakresie realizacji przysługujących stronie praw, nikogo nie można zmuszać do "bycia powodem w sprawie", należy zatem przyjąć, że jeżeli osoba legitymowana do wniesienia powództwa tego nie czyni, a czyni to inna osoba do tego uprawniona, to - przy uwzględnieniu obligatoryjności współuczestnictwa - miejsce tej osoby jest po stronie pozwanej.

Uchwała SN z dnia 26 lipca 2017 r., III CZP 31/17

Standard: 15473 (pełna treść orzeczenia)