Niedopuszczalność uchylenia w trybie art. 679 k.p.c. prawomocnego orzeczenia o nabyciu spadku (art. 677 k.p.c.)

Przepis art. 679 k.p.c. nie stanowi podstawy uchylenia kolejnego prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy.

Umieszczenie art. 679 k.p.c. w oddziale dotyczącym stwierdzenia nabycia spadku i treść § 3, pozwalają przyjąć, że postanowienie oparte na tym przepisie jest orzeczeniem o stwierdzeniu nabycia spadku, stąd też mają do niego zastosowanie reguły postępowania określone w art. 669-677 k.p.c. (por. uz. postanowienia SN z dnia 7 marca 1968 r., II CR 102/68). Oznacza to, że nie jest dopuszczalne wydanie na podstawie art. 679 k.p.c. postanowienia uchylającego prawomocne postanowienie o nabyciu spadku, skoro w art. 677 k.p.c. zawarto wymaganie, ażeby sąd określał osoby uprawnione do dziedziczenia, niezależnie od tego, kogo jako spadkobiercę wskazano we wniosku.

Gdyby art. 679 k.p.c. upoważniał sąd do uchylania wadliwych postanowień, musiałby taką możliwość wyraźnie przewidywać jako wyjątek od ogólnej zasady przewidzianej w art. 677 k.p.c., dotyczącej wszystkich postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku, a z art. 679 § 3 k.p.c. wyraźnie wynika, że w każdym wypadku, tj. zarówno wówczas, gdy osoba wskazana w wadliwym orzeczeniu w ogóle nie jest spadkobiercą, jak i wówczas, gdy jej udział jest inny od określonego, sąd zmienia postanowienie i orzeka zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Z tego względu zawarta w art. 679 § 1 k.p.c. wzmianka dotycząca postępowania o uchylenie stwierdzenia nabycia spadku, którą pominięto w § 3, określającym treść orzeczenia kończącego omawiane postępowanie, nie wystarczy do przyjęcia, że na podstawie art. 679 k.p.c. sąd może uchylić wadliwe orzeczenie.

Uchwała SN z dnia 10 lipca 2012 r., III CZP 81/11

Standard: 69792 (pełna treść orzeczenia)

Postępowanie przewidziane w art. 679 § 1 k.p.c. pozwala na uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, wydanego z naruszeniem powagi rzeczy osądzonej innego postanowienia w tym samym przedmiocie.

Tylko uchylenie postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku wchodzi w rachubę w razie stwierdzenia spadku po osobie żyjącej na podstawie fałszywego aktu zgonu.

W uchwale z dnia 16 grudnia 1983 r., III CZP 65/83 Sąd Najwyższy wyraził zapatrywanie stwierdzające, że sąd orzekając w trybie art. 679 k.p.c. nie może poprzestać na uchyleniu postanowienia, lecz ma obowiązek stwierdzenia nabycia spadku przez właściwych spadkobierców.

Zarówno powyższej tezy, jak i jej motywacji, nie można podzielić w obowiązującym stanie prawnym.

Możliwość uchylenia wadliwego postanowienia jest wyraźnie przewidziana w powołanym art. 679 § 1 k.p.c. Taka możliwość wzruszenia i likwidacji sytuacji patologicznej przez uchylenie prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku jest wyrazem istnienia różnorodności takich sytuacji. Nie każda z nich wymaga doprowadzenia postanowienia – jak to przyjął Sąd Najwyższy w powołanej uchwale – do zgodności z rzeczywistym stanem prawnym. 

Niewątpliwie jednoznaczne brzmienie dotyczące postępowania o uchylenie postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku (art. 679 § 1 k.p.c.) zostało w omawianej uchwale w całości pominięte ze wskazaniem, że z treści art. 679 § 3 k.p.c. wynika, iż w każdym wypadku sąd orzekający zmienia postanowienie i orzeka zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

Artykuł 679 § 3 k.p.c. reguluje sytuację wymagającą zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, gdy istnieje jedno rozstrzygnięcie, które jest niezgodne z rzeczywistym stanem prawnym. Wówczas wydane orzeczenie o zmianie stanowi rezultat udowodnienia przymiotu spadkobiercy, powołania do spadku i jego nabycia. Korzysta ono z wszelkich atrybutów, jakie przysługują tego rodzaju orzeczeniom. Doprowadzenie do zgodności, na tej podstawie, orzeczenia z rzeczywistym stanem prawnym nie może oczywiście przekreślać różnicy, co do sposobu wzruszenia i eliminacji przez uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wtedy, gdy istnieją dwa o różnej treści prawomocne postanowienia. Pozbawienia dostępnej dla zainteresowanego drogi uchylenia prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku nie uzasadnia odwołanie się do zasad postępowania określonych w art. 669-677 k.p.c.

Stosując do postanowienia z art. 679 § 1 k.p.c. przepisy regulujące stwierdzenie nabycia spadku należy uwzględnić, że z istoty i celu unormowania postępowania zawartego w tym przepisie może być mowa tylko o stosowaniu odpowiednim wymienionych przepisów. Takie zaś stosowanie nie upoważnia do wniosku o niedopuszczalności – wbrew brzmieniu art. 679 § 1 k.p.c. – uchylenia wadliwego postanowienia. 

Postanowienie SN z dnia 8 sierpnia 2003 r., V CK 491/02

Standard: 69797 (pełna treść orzeczenia)