Postanowienie z dnia 1968-03-07 sygn. II CR 102/68

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 102/68

Postanowienie z dnia 7 marca 1968 r.

Prawomocne postanowienie zmieniające postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w trybie przewidzianym w art. 679 k.p.c. ma charakter orzeczenia stwierdzającego nabycie spadku i może ulec zmianie w trybie tym przepisem przewidzianym.

Przewidziane więc w art. 679 § 1 k.p.c. ograniczenia tak co do podstawy żądania, jak i terminu, w którym uczestnik postępowania o stwierdzenie nabycia spadku może żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, odnoszą się nie tylko do zmiany tego postanowienia, lecz również do zmiany dalszego postanowienia, zmieniającego - na wniosek innej osoby - postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.

Przewodniczący: sędzia J. Pietrzykowski (sprawozdawca). Sędziowie: W. Markowski, J. Przybylski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Leokadii D. z udziałem Józefy M., Mieczysława M., Karoliny U., Marii M. i Zofii B. o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku, na skutek rewizji Leokadii D. od postanowienia Sądu Powiatowego w Łodzi z dnia 2 czerwca 1967 r.,

oddalił rewizję.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 30.IV.1965 r. Sąd Powiatowy w Łodzi stwierdził, że spadek po Janie M., zmarłym w dniu 29.V.1958 r., nabyli: żona spadkodawcy Józefa M. w 5/20 częściach oraz jego dzieci, tj. Leokadia D., Maria M., Zofia B., Karolina U. i Mieczysław M., po 3/20 części - z wyłączeniem jednak udziału spadkodawcy w majątku objętym małżeńską wspólnością ustawową; udział ten dziedziczą dzieci spadkodawcy w częściach równych, a należące do spadku gospodarstwo rolne dziedziczy w całości żona spadkodawcy Józefa M.

W sprawie Ns 592/66 Sąd Powiatowy w Łodzi, uwzględniając wniosek Mieczysława M. z dnia 21.XII.1966 r., postanowieniem z dnia 10.I.1967 r. zmienił prawomocne postanowienie w sprawie Ns 164/65 i stwierdził, że należące do spadku po Janie M. gospodarstwo rolne nabyli: żona spadkodawcy Józefa M. w 1/4 części oraz syn Mieczysław M. w 3/4 częściach - z wyłączeniem jednak udziału spadkodawcy w majątku objętym wspólnością ustawową, który to udział (w odniesieniu do gospodarstwa rolnego) dziedziczy wymieniony syn spadkodawcy, określony omyłkowo w końcowej części sentencji postanowienia imieniem "Jan". Postanowienie to nie zostało zaskarżone i uprawomocniło się.

We wniosku z dnia 29.III.1967 r. w sprawie Ns 182/67, będącej obecnie przedmiotem rozpoznania przez Sąd Najwyższy, spadkobierczyni Leokadia D. - na podstawie art. 679 k.p.c. - wystąpiła o zmianę prawomocnego postanowienia z dnia 10.I.1967 r. Ns 592/66 i o stwierdzenie jej praw do udziału spadkodawcy w gospodarstwie rolnym.

Sąd Powiatowy postanowieniem z dnia 2.VI.1967 r. oddalił wniosek, jako spóźniony, skoro Leokadia D. brała udział w postępowaniu w sprawie Ns 164/65, w której nie zostały uwzględnione jej prawa do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Poza tym wniosek jest, zdaniem Sądu Powiatowego, merytorycznie nieuzasadniony.

W związku z nasuwającymi się wątpliwościami przy rozpoznaniu rewizji wnioskodawczyni Sąd Wojewódzki w Łodzi przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne:

a) "Czy w postępowaniu o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie 679 k.p.c. tylko w części dotyczącej dziedziczenia gospodarstwa rolnego muszą brać udział wszyscy spadkobiercy dziedziczący spadek na zasadach ogólnych, czy też tylko ci, na rzecz których stwierdzone zostały prawa do gospodarstwa rolnego?

b) Czy na skutek wniosku zgłoszonego przez jednego uczestnika o zmianę w trybie 679 k.p.c. postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku zmiana tego postanowienia może nastąpić także na korzyść innych uczestników?

c) Czy osobie, która nie była uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, przysługuje także skarga o wznowienie postępowania w tej sprawie?"

Sąd Najwyższy - na podstawie art. 391 § 1 k.p.c. - przejął sprawę do rozpoznania, a rewizję wnioskodawczyni oddalił z mocy art. 387 k.p.c., z przyczyn następujących:

W sprawie niniejszej występują dwa dalsze zagadnienia, nie wymienione w sentencji postanowienia Sądu Wojewódzkiego, a mające istotne znaczenie dla wyniku niniejszej sprawy.

Przede wszystkim wymaga rozważenia, czy w szczególnym trybie przewidzianym w art. 679 k.p.c. może być zmienione jedynie postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydane na podstawie art. 677 k.p.c., czy też także dalsze postanowienie, zmieniające to postanowienie zgodnie z dyspozycją art. 679 k.p.c.

O stwierdzeniu nabycia spadku orzeka sąd - po przeprowadzeniu postępowania stosownie do przepisów art. 669-676 k.p.c. - w postanowieniu przewidzianym w art. 677 k.p.c. To więc postanowienie może być niewątpliwie przedmiotem dalszego postępowania przewidzianego w art. 679 k.p.c. a zmierzającego do uchylenia lub zmiany stwierdzenia nabycia spadku.

Jeżeli jednak w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku zostanie udowodnione, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu, to sąd zmieni to postanowienie i stosownie do dyspozycji art. 679 § 3 k.p.c. stwierdzi nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Tak więc prawomocne postanowienie zmieniające postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w trybie przewidzianym w art. 679 k.p.c. ma również charakter orzeczenia stwierdzającego nabycie spadku, wobec czego również i ono może ulec zmianie w odrębnym postępowaniu wszczętym w tym samym trybie.

Nie było więc przeszkód prawnych do wystąpienia przez Leokadię D. z wnioskiem o zmianę prawomocnego postanowienia z dnia 10.I.1967 r.

W postępowaniu wszczętym na skutek tego wniosku wnioskodawczyni usiłowała wykazać, że odpowiada ona warunkom przewidzianym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego i że wobec tego nabyła wraz ze spadkiem również udział w należącym do spadku gospodarstwie rolnym. Wnioskodawczyni była jednak uczestnikiem postępowania w pierwszej z wymienionych na wstępie niniejszego uzasadnienia spraw, w której zostało wydane i uprawomocniło się w dniu 21 maja 1965 r. postanowienie orzekające o stwierdzeniu nabycia spadku i należącego do spadku gospodarstwa rolnego. Od daty uprawomocnienia się wspomnianego postanowienia do chwili złożenia przez wnioskodawczynię wniosku w niniejszej sprawie o zmianę postanowienia z dnia 10.I.1967 r. wydanego w trybie art. 679 k.p.c. upłynął termin jednego roku, przewidziany w § 1 tego artykułu.

Powstaje poza tym dalszy problem, czy wnioskodawczyni może skutecznie domagać się stwierdzenia, że nabyła należące do spadku gospodarstwo rolne na podstawie, którą mogła powołać w pierwszym postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.

Udzielenie odpowiedzi twierdzącej na to pytanie prowadziłoby do przekreślenia jednorocznego terminu zawitego, a ponadto w konsekwencji takiej odpowiedzi należałoby dopuścić oparcie przez wnioskodawczynię swego żądania na podstawie, której nie przytoczyła ona w pierwszym postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Kategoryczne brzmienie art. 679 § 1 k.p.c., według którego uczestnik postępowania o stwierdzenie nabycia spadku może oprzeć żądanie zmiany postanowienia tylko na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, wyłącza możliwość uwzględnienia żądania wniosku.

Przewidziane więc w art. 679 § 1 k.p.c. ograniczenia tak co do podstawy żądania, jak i terminu, w którym uczestnik postępowania o stwierdzenie nabycia spadku może żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, odnoszą się nie tylko do zmiany tego postanowienia, lecz również do zmiany dalszego postanowienia, zmieniającego - na wniosek innej osoby - postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.

Wniosek Leokadii B. w niniejszej sprawie zmierzał do zmiany postanowienia stwierdzającego na korzyść Mieczysława M. prawo do spadkowego gospodarstwa rolnego w sprawie Ns 592/66. Od daty bowiem uprawomocnienia się tego postanowienia do chwili złożenia wniosku nie upłynął jeden rok, a poza tym wnioskodawczyni nie była w ogóle związana terminem, gdyż nie brała udziału w postępowaniu, w którym to postanowienie zostało wydane. Jednakże w niniejszej sprawie nie może ona skutecznie wykazywać swych praw do spadkowego gospodarstwa rolnego po pierwsze dlatego, że podstawę takiego żądania mogła powołać w prowadzonym z jej udziałem postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, po drugie zaś dlatego, że od prawomocnego zakończenia tego postępowania upłynął jednoroczny termin prekluzyjny. Żądanie wnioskodawczyni mogłoby osiągnąć zamierzony skutek tylko wtedy, gdyby było oparte na takiej podstawie, której nie mogła ona powołać w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku i której powołanie stało się konieczne dopiero w związku z wnioskiem Mieczysława M. o zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Nie uczestnicząc w postępowaniu wszczętym na skutek tego wniosku, wnioskodawczyni nie byłaby w takim wypadku ograniczona terminem z art. 679 § 1 k.p.c.

Skoro więc postępowanie w niniejszej sprawie nie mogłoby doprowadzić do stwierdzenia dziedziczenia przez wnioskodawczynię gospodarstwa spadkowego, to nie miała ona interesu prawnego w żądaniu zmiany prawomocnego postanowienia z dnia 10.I.1967 r. Takiego interesu prawnego po stronie wnioskodawczyni nie można dopatrzyć się również w tym, żeby przez zmianę tego postanowienia doprowadzić ponownie do stwierdzenia, iż spadkowe gospodarstwo rolne dziedziczy Józef M. Interes prawny w tym zakresie miałaby bowiem nie wnioskodawczyni, lecz Józefa M., ta zaś była uczestnikiem postępowania, w którym zapadło omawiane postanowienie z dnia 10.I.1967 r.

W związku z pytaniem Sądu Wojewódzkiego, czy wniosku o wszczęcie postępowania w niniejszej sprawie nie należy traktować jako skargi o wznowienie postępowania, opartej na podstawie przewidzianej w art. 524 § 2 k.p.c., Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w tej sprawie podziela pogląd wyrażony w postanowieniu z dnia 10.V.1966 r. II CR 205/66 (OSNCP 1966, poz. 224), że obalenie domniemania prawnego związanego z orzeczeniem stwierdzającym nabycie spadku może nastąpić wyłącznie w postępowaniu określonym w art. 679 k.p.c. również wtedy, gdy domaga się tego osoba, która nie była uczestnikiem postępowania.

W świetle powyższych wywodów rozstrzygnięcie niniejszej sprawy nie wymagało udzielenia odpowiedzi na pytanie przytoczone pod lit. a) i b) sentencji postanowienia Sądu Wojewódzkiego z dnia 24.XI.1967 r. Gdyby bowiem wnioskodawczyni wzięła nawet udział w postępowaniu z wniosku Mieczysława M., zakończonym postanowieniem z dnia 10.I.1967 r., to przy prawidłowym zastosowaniu przez Sąd Powiatowy w tym postępowaniu przepisów art. 679 k.p.c. nie mogłaby ona uzyskać korzystnej dla siebie zmiany pierwszego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w zakresie spadkowego gospodarstwa rolnego, skoro wniosek Mieczysława M. wpłynął do Sądu po upływie jednego roku od uprawomocnienia się tego postanowienia i skoro Leokadia D. nie mogłaby powołać się skutecznie na podstawę, której nie powołała w pierwszym postępowaniu dotyczącym stwierdzenia nabycia spadku. Wprawdzie te same przeszkody, których nie dostrzegł Sąd Powiatowy orzekający w sprawie Ns 592/66, zachodziły również po stronie Mieczysława M., będącego uczestnikiem postępowania w sprawie Ns 164/65, jednakże nie oznacza to, że nad tymi przeszkodami Sąd mógłby przejść do porządku przy rozpoznaniu wniosku D. w niniejszej sprawie.

Z przedstawionych wyżej względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji postanowienia.

OSNC 1968 r., Nr 10, poz. 176