Wyrok z dnia 1983-12-16 sygn. III CZP 65/83

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 65/83

Wyrok z dnia 16 grudnia 1983 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Ignatowicz. Sędziowie SN: K. Kołakowski, M. Zakrzewska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Włodzimierza P. o uchylenie postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku postanowieniem z dnia 9 sierpnia 1983 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy właściwy jest tryb wskazany w art. 679 k.p.c. dla uchylenia postanowienia stwierdzającego nabycie spadku w sytuacji istnienia dwóch prawomocnych orzeczeń stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy na rzecz różnych spadkobierców?"

podjął następującą uchwałę:

Uchylenie jednego z postanowień stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy nie może nastąpić w trybie przewidzianym w art. 679 k.p.c.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 9.XII.1982 r. w sprawie II Ns 1302/82 Sąd Rejonowy w Białymstoku stwierdził, że prawa do spadku po Helenie G., zmarłej dnia 12.X.1982 r., nabyły z mocy ustawy równych częściach siostra spadkodawczyni Anna R. i bratanica Maria Irena S., a następnie na wniosek Włodzimierza P. postanowieniem z dnia 9.III.1983 r. stwierdził, że spadek po Helenie G. na podstawie testamentu nabył w całości Włodzimierz P.

Oba orzeczenia uprawomocniły się.

Istnienie dwóch prawomocnych postanowień stwierdzających nabycie spadku po Helenie G. z ustawy i z testamentu na rzecz różnych spadkobierców skłoniło Włodzimierza P. do wystąpienia z wnioskiem o uchylenie w trybie art. 679 k.p.c. postanowienia z dnia 9.XII.1982 r. stwierdzającego nabycie spadku z ustawy.

Wniosek oparty został na twierdzeniu, że osoby w tym postanowieniu wymienione nie są spadkobiercami.

Sąd Rejonowy w Białymstoku wniosek ten oddalił i wyraził pogląd, że art. 679 k.p.c. nie uprawnia sądu do uchylenia postanowienia bez jednoczesnego pozytywnego stwierdzenia nabycia spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Wobec prawomocnego stwierdzenia nabycia spadku przez wnioskodawcę Włodzimierza P. na podstawie testamentu ponowne orzekanie w tym zakresie jest niedopuszczalne, a zatem uchylenie postanowienia z dnia 9.XII.1982 r. możliwe jest tylko w trybie nadzwyczajnym.

Przy rozpoznawaniu rewizji Włodzimierza P., zarzucającej błędną interpretację art. 679 k.p.c., Sąd Wojewódzki w Białymstoku powziął wątpliwość, czy w szczególnym wypadku istnienia dwóch różnych prawomocnych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy możliwe jest uchylenie jednego z nich w trybie art. 679 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wątpliwości Sądu Wojewódzkiego uzasadnione są redakcją art. 679 § 1 k.p.c., według którego dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku.

Gramatyczna wykładnia tego przepisu prowadziłaby do wniosku, że art. 679 k.p.c. dopuszcza dwa postępowania o uchylenie i o zmianę wadliwego postanowienia. Wnioskowi takiemu przeczy jednak treść § 3 art. 679 k.p.c., który w razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba, nakazuje zmianę wadliwego postanowienia i orzeczenie zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

Celem postępowania prowadzonego w trybie art. 679 k.p.c. jest zatem skorygowanie wadliwego orzeczenia, a jego przedmiotem ustalenie kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym w sytuacji, gdy istnieje już w tym zakresie prawomocne postanowienie stwierdzające nabycie spadku na rzecz osoby nie będącej spadkobiercą lub dziedziczącej w innej części.

Umieszczenie art. 679 k.p.c. w oddziale dotyczącym stwierdzenia nabycia spadku i treść § 3 tegoż artykułu pozwalają na wniosek, że postanowienie wydane w trybie art. 679 k.p.c. jest orzeczeniem o stwierdzeniu nabycia spadku i mają do niego zastosowanie zasady postępowania określone w art. 669-677 k.p.c.

Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7.III.1968 r. II CR 102/68 (OSNCP z 1968 r. z. 10, poz. 176), w której wyraził pogląd, że postanowienie zmieniające prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w trybie art. 679 k.p.c. ma charakter orzeczenia stwierdzającego nabycie spadku i może ulec zmianie w trybie przewidzianym tym przepisem.

Poza przedmiotem zainteresowania Sądu Najwyższego pozostawała dotychczas możliwość wydania na podstawie art. 679 k.p.c. postanowienia uchylającego prawomocne orzeczenie o nabyciu spadku.

Przeciwko takiej możliwości przemawiają przepisy art. 677 k.p.c. nakładające na sąd obowiązek pozytywnego określania osób uprawnionych do dziedziczenia, niezależnie od tego, kogo jako spadkobiercę wskazano we wniosku.

Gdyby art. 679 k.p.c. upoważniał sąd do uchylania wadliwych postanowień, musiałby taką możliwość wyraźnie przewidywać, jako wyjątek od ogólnej zasady przewidzianej w art. 677 k.p.c., dotyczącej wszystkich postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku.

Tymczasem z treści art. 679 § 3 k.p.c. wynika, że w każdym przypadku, tj. zarówno wówczas, gdy osoba wskazana w wadliwym orzeczeniu w ogóle nie jest spadkobiercą, jak i wówczas, gdy jej udział jest inny od wskazanego, sąd zmienia postanowienie i orzeka zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

W tej sytuacji zawarta w § 1 art. 679 k.p.c. wzmianka dotycząca postępowania o uchylenie stwierdzenia nabycia spadku i pominięta następnie w § 3 określającym treść orzeczenia kończącego postępowanie prowadzone w tym trybie nie wystarcza do przyjęcia, że na podstawie art. 679 k.p.c. sąd może uchylić wadliwe orzeczenie. O zmianie, a nie o uchyleniu mówi także art. 690 § 2 k.p.c.

Jedyny przypadek uchylenia prawomocnego postanowienia przewiduje art. 678 k.p.c. w sytuacji, gdy stwierdzono nabycie spadku po osobie żyjącej, a zatem wówczas, gdy pozytywne orzekanie o porządku dziedziczenia nie jest w ogóle dopuszczalne.

Żaden z przepisów dotyczących postępowania o nabycie spadku nie przewiduje możliwości uchylenia jednego z dwóch prawomocnych postanowień stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy, i to niezależnie od treści tych postanowień, co skłania do podzielenia poglądu Sądu Wojewódzkiego, zawartego w uzasadnieniu pytania prawnego, że skasowanie jednego z orzeczeń możliwe jest tylko w trybie nadzwyczajnym.

Poza przytoczonymi poglądami argumenty dotyczące wykładni art. 679 k.p.c. pozwalają na stwierdzenie, że tryb w tym przepisie przewidziany nie jest właściwy do uchylenia jednego z postanowień stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy.

Z powyższych zasad i na podstawie art. 391 k.p.c. Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1984 r., Nr 7, poz. 111