Postanowienie częściowe w sprawie o dział spadku

W orzecznictwie dopuszcza się, przy odpowiednim zastosowaniu art. 317 § 1 k.p.c., wydanie postanowienia częściowego w sprawach o dział spadku (postanowienie Sądu Najwyższego z 4 lipca 1983 r., III CRN 129/83, j.w.), jeżeli stanowi przyznanie danego przedmiotu lub prawa jednemu ze spadkobierców (por. także art. 1044 k.c.) z obowiązkiem spłaty pozostałych (art. 212 w związku z art. 1035 k.c.), gdy zatem rozstrzyga całościowo co do objętego działem spadku składnika, rozliczając go kompleksowo między wszystkimi spadkobiercami, a także podziału majątku wspólnego (zob. postanowienie SN z 16 stycznia 1984 r., III CZP 72/83; postanowienie SN z 17 czerwca 2015 r., I CZ 53/15; postanowienie SN z 25 stycznia 2018 r., IV CZ 105/17), w zakresie obejmującym niektóre składniki majątku pod warunkiem, że postanowienie takie musi zawierać całkowite rozstrzygnięcie kwestii o przyznaniu tego składnika jednemu z uczestników oraz definitywne rozliczenie z tego tytułu. W przypadku stwierdzenia zasiedzenia składnika masy jako sposób pierwotnego, a nie pochodnego nabycia prawa własności, wykluczona jest możliwość objęcia go podziałem i eliminuje obowiązek rozliczeń między następcami prawnymi osób, którym przysługiwał on uprzednio (postanowienie SN z 25 stycznia 2018 r., IV CZ 105/17).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, iż ogólnie w toku postępowania w tzw. sprawach działowych (o zniesienie współwłasności, dział spadku, podział majątku wspólnego) dopuszczalne jest wydawanie na zasadach ogólnych postanowień częściowych, jeżeli zostają spełnione przesłanki wskazane w art. 317 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., tj. do rozstrzygnięcia nadaje się tylko część żądania lub niektóre z żądań wniosku (zob. postanowienie SN z 4 lipca 1983 r., sygn. akt III CRN 129/83, postanowienie SN z 9 kwietnia 2010 r., III CSK 178/09). Jednak jest to dopuszczalne z tym ograniczeniem, iż przedmiotem postanowienia częściowego powinno być rozstrzygnięcie całkowite odnoszące się do danego żądania, tj. w wypadku pozytywnego rozstrzygnięcia o przyznaniu określonego składnika majątkowego równoległe orzeczenie o rozliczeniach z tego tytułu obejmujących należne spłaty lub o dopłatach (zob. w szczególności uchwałę SN z 8 czerwca 1977 r., III CZP 40/77, uchwałę SN z 16 stycznia 1984 r., III CZP 72/83). Nie jest zatem dopuszczalne podjęcie w postępowaniu o zniesieniu współwłasności postanowienia częściowego rozstrzygającego o podziale nieruchomości, bez wyrównania wartości udziałów spłatami lub dopłatami oraz bez rozstrzygnięcia istniejącego sporu o nakłady, jeżeli rozmiar tych nakładów mógłby rzutować na sposób podziału albo wysokość spłat lub dopłat (zob. postanowienie SN z 4 lipca 1983 r., III CRN 129/83).

Należy zatem stwierdzić, iż każdorazowo, rozstrzygając w orzeczeniu częściowym o zniesieniu wspólności pewnego składnika (prawa) majątkowego, sąd obowiązany jest równocześnie rozstrzygnąć o związanych ze zniesieniem wspólności roszczeniach zainteresowanych (uczestników postępowania). Dotyczy to również rozliczeń co do roszczeń z tytułu przychodów, które przynosi rzecz lub prawo będące przedmiotem wspólności.

Postanowienie SN z dnia 6 maja 2021 r., V CSKP 29/21

Standard: 62099 (pełna treść orzeczenia)

Nie jest wyłączone odpowiednio (art. 13 § 2 k.p.c.) - a więc z uwzględnieniem rodzaju rozpoznawanej sprawy - stosowanie art. 317 k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym, w szczególności także w postępowaniu o dział spadku (art. 680 i nast. k.p.c.).

Celowe bowiem może być wydanie orzeczenia częściowego tylko co do jednego składnika majątkowego spadku, zwłaszcza gdy jest to jak w sprawie prawo do mieszkania, składnik podstawowy, a zarazem dla uczestników postępowania (przy uwzględnieniu ich interesów życiowych) zasadniczy. Wydane w postępowaniu o dział spadku postanowienie częściowe co do określonego składnika majątkowego (także w przypadku działu częściowego - art. 1038 § 1 zdanie drugie k.c.) czyni zadość wymogom art. 317 § 1 k.p.c., jeżeli stanowi przyznanie danego przedmiotu lub prawa jednemu ze spadkobierców (por. także art. 1044 k.c.) z obowiązkiem spłaty pozostałych (art. 212 w związku z art. 1035 k.c.), gdy zatem rozstrzyga całościowo co do objętego działem spadku składnika, rozliczając go kompleksowo między wszystkimi spadkobiercami.

Przedmiotem postanowienia częściowego - zarówno wtedy, gdy działem spadku objęty jest cały spadek, jak i wtedy, gdy chodzi tylko o jego część (art. 1038 § 1 k.c.) - określony składnik majątkowy lub kilka określonych składników (w przypadku działu częściowego nie wyczerpujących, oczywiście, objętej działem części) i w tym zakresie (danego składnika) obowiązuje zgodnie z art. 317 § 1 k.p.c. wymóg rozstrzygnięcia całkowitego ("dostatecznie wyjaśniona do rozstrzygnięcia część żądania lub niektóre z żądań"), rozstrzygnięcie zaś całkowite wymaga - w świetle powołanych przepisów prawa materialnego o dziale spadku - orzeczenia o należnych spłatach lub dopłatach

Postanowienie SN z dnia 4 lipca 1983 r., III CRN 129/83

Standard: 32093 (pełna treść orzeczenia)