Postanowienie z dnia 1983-07-04 sygn. III CRN 129/83

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 129/83

Postanowienie z dnia 4 lipca 1983 r.

Nie jest wyłączone odpowiednio (art. 13 § 2 k.p.c.) - a więc z uwzględnieniem rodzaju rozpoznawanej sprawy - stosowanie art. 317 k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym, w szczególności także w postępowaniu o dział spadku (art. 680 i nast. k.p.c.).

Przewodniczący: sędzia SN K. Kołakowski. Sędziowie SN: W. Kuryłowicz (sprawozdawca), Z. Marmaj.

Sąd Najwyższy z udziałem Prokuratora Prokuratury Generalnej PRL, E. Bijewskiej, po rozpoznaniu na rozprawie sprawy z wniosku Andrzeja N. o dział spadku po Ryszardzie N. na skutek rewizji nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego PRL od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dnia 23 lutego 1982 r.

uchylił zaskarżone postanowienie i poprzedzające je postanowienie częściowe Sądu Rejonowego w Gdańsku z dnia 27 listopada 1981 r. i przekazał sprawę temu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o obowiązku uiszczenia opłaty od rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie

Po zmarłym w dniu 25.VI.1975 r. Ryszardzie Feliksie N. dziedziczą spadek - z ustawy - syn (z pierwszego małżeństwa spadkodawcy), Andrzej Mieczysław N., i żona spadkodawcy (z drugiego jego małżeństwa), Irena Maria N. II voto H., każdy w 1/2 części. We wniosku z dnia 5.XI.1979 r. Andrzej N. wystąpił o dział spadku po ojcu, podając skład spadku, w tym własnościowe prawo spadkodawcy do mieszkania spółdzielczego nr 25 w budynku Spółdzielni Mieszkaniowej "Osiedle Młodych" w G. przy ul. Michałowskiego 43 (obecnie Robotnicza Spółdzielnia Mieszkaniowa "Budowlani" w G.) uzyskane w 1973 r. po zawarciu drugiego małżeństwa w dniu 8.IV.1969 r.

Postanowieniem częściowym (art. 317 § 1 k.p.c.) z dnia 27.XI.1981 r. Sąd Rejonowy w Gdańsku ustalił, że "w skład masy spadkowej po Ryszardzie N. wchodzi mieszkanie typu własnościowego, położone w G. przy ul. Michałowskiego 43 m. 25" i mieszkanie to wraz z "wkładem z nim związanym" przyznał "na wyłączną własność uczestniczce postępowania, Irenie H." z pozostawieniem "rozliczeń między stronami do rozstrzygnięcia w postępowaniu końcowym".

Wniesiona od tego postanowienia rewizja wnioskodawcy, kwestionującego zasadność sądu orzekającego, nawet w świetle przesłanek zaskarżonego orzeczenia (wiek każdego z uczestników, stan rodzinny i możliwości uzyskania mieszkania w przyszłości), została oddalona przez Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 23.II.1982 r.

Postanowienie to zaskarżył rewizją nadzwyczajną z dnia 12.V.1983 r. Prokurator Generalny PRL, zarzucając rażące naruszenie art. 3 § 2 i art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 i art. 317 § 1 k.p.c. oraz naruszenie interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w związku z czym wnosił na podstawie art. 417 § 1 i art. 422 § 2 k.p.c. o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz poprzedzającego je postępowania Sądu Rejonowego i o przekazanie sprawy w powyższym zakresie do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W postępowaniu procesowym sąd wydaje wyrok częściowy (art. 317 § 1 k.p.c.), jeżeli część dochodzonego w pozwie żądania lub niektóre z żądań pozwu są dostatecznie wyjaśnione do stanowczego rozstrzygnięcia, a wydanie takiego wyroku uzna sąd za celowe ("może wydać"). Niedopuszczalność wydania wyroku częściowego może jednak wynikać - przy zachowaniu przesłanek procesowych z art. 317 § 1 k.p.c. - z prawa materialnego, np. ze względu na obowiązek jednoczesnego rozstrzygnięcia także o świadczeniu wzajemnym powoda (por. 487 i nast. k.c.) i in.

Nie jest wyłączone odpowiednie (art. 13 § 2 k.p.c.) - a więc z uwzględnieniem rodzaju rozpoznawanej sprawy - stosowanie art. 317 k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym, w szczególności także w postępowaniu o dział spadku (art. 680 i nast. k.p.c.). Celowe bowiem może być wydanie orzeczenia częściowego tylko co do jednego składnika majątkowego spadku, zwłaszcza gdy jest to jak w sprawie prawo do mieszkania, składnik podstawowy, a zarazem dla uczestników postępowania (przy uwzględnieniu ich interesów życiowych) zasadniczy. Wydane w postępowaniu o dział spadku postanowienie częściowe co do określonego składnika majątkowego (także w przypadku działu częściowego - art. 1038 § 1 zdanie drugie k.c.) czyni zadość wymogom art. 317 § 1 k.p.c., jeżeli stanowi przyznanie danego przedmiotu lub prawa jednemu ze spadkobierców (por. także art. 1044 k.c.) z obowiązkiem spłaty pozostałych (art. 212 w związku z art. 1035 k.c.), gdy zatem rozstrzyga całościowo co do objętego działem spadku składnika, rozliczając go kompleksowo między wszystkimi spadkobiercami.

Przedmiotem postanowienia częściowego - zarówno wtedy, gdy działem spadku objęty jest cały spadek, jak i wtedy, gdy chodzi tylko o jego część (art. 1038 § 1 k.c.) - określony składnik majątkowy lub kilka określonych składników (w przypadku działu częściowego nie wyczerpujących, oczywiście, objętej działem części) i w tym zakresie (danego składnika) obowiązuje zgodnie z art. 317 § 1 k.p.c. wymóg rozstrzygnięcia całkowitego ("dostatecznie wyjaśniona do rozstrzygnięcia część żądania lub niektóre z żądań"), rozstrzygnięcie zaś całkowite wymaga - w świetle powołanych przepisów prawa materialnego o dziale spadku - orzeczenia o należnych spłatach lub dopłatach (por. także uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8.VI.1977 r. - OSNCP z 1978 r. z. 2, poz. 24 - w sprawie o zniesienie współwłasności).

W sprawie przepisy te zostały rażąco naruszone, orzekające bowiem w obu instancjach Sądy, ograniczając się tylko do przyznania własnościowego prawa do lokalu spadkowego Irenie H. i nie ustalając (a ma to zasadnicze znaczenie) wartości mieszkania ani wysokości udziałów w nim spadkobierców, nie orzekły o wysokości należnej wnioskodawcy spłaty pieniężnej, w następstwie czego nie został dokonany dział spadkowy mieszkania z zachowaniem właściwych o dziale spadku przepisów. Odesłanie więc co do rozliczenia wartości mieszkania (spłaty należnej wnioskodawcy) do orzeczenia końcowego o dziale całego spadku, jeśli postępowanie toczy się w zakresie pozostałych jego składników, uchybia przepisowi art. 317 § 1 k.p.c., na skutek tego bowiem zaspokojone zostało tylko żądanie uczestniczki postępowania przy równoczesnym braku orzeczenia - pomijając samą zasadność przyznania prawa do mieszkania - co do prawa wnioskodawcy do spłaty pieniężnej.

Trafnie zarzuca również skarżący nierozważenie przez oba sądy w ogóle potrzeby (celowości) wydania w sprawie postanowienia częściowego w przedmiocie działu samego tylko mieszkania, w szczególności wobec niedostatecznego wyjaśnienia sytuacji mieszkaniowej spadkobierców (realnych możliwości wnioskodawcy uzyskania własnego mieszkania spółdzielczego, ewentualnie jako członka spółdzielni mieszkaniowej, warunków mieszkaniowych uczestniczki postępowania, sposobu wykorzystania lokalu spadkowego) i kształtowania się wartości lokalu, przy uwzględnieniu wielkości spłat.

Nie został poza tym wyjaśniony także stan prawny mieszkania. Jeżeli bowiem przydział tego mieszkania spadkodawca uzyskał - jak to stwierdził Sąd Rejonowy - w 1973 r., a zatem już po zawarciu drugiego małżeństwa, małżonków zaś obowiązywał ustrój ustawowej wspólności majątkowej (art. 31 k.r.o.), to z chwilą jej ustania spadek obejmuje tylko udział spadkodawcy w prawie do mieszkania (art. 42 i art. 43 k.r.o.) i ten udział dziedziczą jego spadkobiercy. W tym zakresie brak niezbędnych ustaleń.

Zaskarżone orzeczenia niezależnie od rażącego naruszenia prawa (art. 3 § 2 i art. 317 § 1 k.p.c.) naruszają interes Państwa Ludowego, w szczególności co do prawidłowego uregulowania sytuacji mieszkaniowej uprawnionych w tym zakresie spadkobierców przy jednoczesnym rozstrzygnięciu co do związanych z tym uprawnień każdego z nich (art. 417 § 1 w związku z art. 421 § 2 k.p.c.).

Z przytoczonych względów, gdy brak warunków do ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu z rewizji nadzwyczajnej, należało uchylić zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je orzeczenie Sądu pierwszej instancji i w uchylonym zakresie przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu (art. 422 § 2 k.p.c.), orzekając jak w sentencji.

OSNC 1984 r., Nr 5, poz. 75