Pokrzywdzenie wierzycieli przez dłużnika i wierzyciela alimentacyjnego; fikcyjne procesy (art. 59 k.c. i art. 527 k.c.)

Charakter roszczeń tego rodzaju, jak np. roszczeń alimentacyjnych, może przemawiać za ochroną ich realizacji za pomocą instytucji unormowanej w art. 59 k.p.c. także wówczas, gdy chodzi o roszczenia alimentacyjne wymagalne w miarę upływu czasu (świadczenia okresowe). Odnosi się to w szczególności do sytuacji, gdy ojciec dziecka nie mający innych źródeł dochodów, zwłaszcza dochodów z własnej pracy lub z innej działalności gospodarczej, zawiera z darczyńcami nieruchomości rolnej umowę, na podstawie której następuje przeniesienie z powrotem przedmiotu darowizny na darczyńcę, na skutek czego poprzednio obdarowany znajduje się w sytuacji, która wyłącza całkowicie lub ogranicza w zasadniczy sposób jego możliwości realizacji zobowiązań wynikających z ustawy, i to uprzywilejowanych, a mianowicie roszczeń alimentacyjnych.

Umowa jest bezskuteczna w stosunku do uprawnień powódki i jej małoletniej córki w odniesieniu do obowiązku alimentacyjnego utrzymania i wychowania dziecka na poziomie stosownym do stopy życiowej przed rozporządzeniem majątkiem i takiej samej stopy życiowej przysługującej małżonkowi.

Sentencja wyroku wydanego na podstawie art. 59 k.c. powinna określać konkretne roszczenie, którego zaspokojeniu ma służyć uznanie umowy za bezskuteczną wobec osoby trzeciej, jak to wyjaśnił Sąd Najwyższy w orzeczeniu III CRN 546/69 z dnia 13.II.1970 r. Nawiązując do tego, trzeba stwierdzić, że wykładnia ta nie wyłącza określenia jako "konkretnych" także roszczeń wynikających ze stosunku o charakterze ciągłym.

Wyrok SN z dnia 10 lutego 1982 r., III CRN 257/81

Standard: 31930 (pełna treść orzeczenia)

W wypadku gdy egzekucja należności alimentacyjnych uniemożliwia zaspokojenie wierzytelności innego wierzyciela, wierzyciel ten może w drodze powództwa przeciwko osobie, na której rzecz egzekwowane są należności alimentacyjne, żądać ustalenia, że - wobec ustania obowiązku alimentacyjnego - przysługuje mu prawo zaspokojenia swej wierzytelności przed egzekwowanymi należnościami alimentacyjnymi (art. 527 i nast. k.c.).

Dłużnik alimentacyjny, który znosi prowadzoną przeciwko niemu egzekucję alimentów i nie wytacza przeciwko osobie odnoszącej z tego korzyść majątkową rokującego szansę powodzenia powództwa z art. 138 k.r.o., uszczupla swój majątek i tym samym działa ze świadomością pokrzywdzenia drugiego wierzyciela, jeżeli ten w następstwie takiej bezczynności nie uzyska zaspokojenia. Rzekomy zaś wierzyciel alimentacyjny zostaje tą drogą w istocie rzeczy obdarowany. Ochronę, w razie niewypłacalności wywołanej takim postępowaniem dłużnika, daje pokrzywdzonemu wierzycielowi skarga pauliańska (art. 527 i nast. k.c.). W trybie skargi pauliańskiej ulegają zaskarżeniu nie tylko czynności w ścisłym znaczeniu tego słowa, ale również wszelkie zaniechania, przez które podlegający egzekucji majątek dłużnika nie powiększa się albo przez które majątek ten ulega uszczupleniu, przez co powstaje stan bezskuteczności egzekucji. Zaniechania te są czynnościami prawnymi w rozumieniu art. 527 i nast. k.c. i podlegają uznaniu za bezskuteczne w stosunku do pokrzywdzonego wierzyciela.

Zaniechanie to mieści w sobie również milczące oświadczenie woli ewentualnego obdarowania córki swej Wiesławy L. z pokrzywdzeniem Barbary P. a więc rozporządzenia częścią swego majątku pod tytułem darmym ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Za tej treści dorozumiane oświadczenie woli należy uznać bierne zachowanie się dłużnika, który mógł i powinien wytoczyć powództwo z art. 138 k.r.o. i w ten sposób przywrócić swą wypłacalność w stosunku do wierzyciela egzekwującego należność, które z mocy art. 1025 k.p.c. podlega zaspokojeniu w dalszej kolejności.

W wyniku uwzględnienia skargi pauliańskiej czynność zawierająca milczącą zgodę na kontynuowanie bezzasadnej egzekucji wygasłej należności alimentacyjnej, a więc również alimentacyjny tytuł wykonawczy tracą skuteczność w stosunku do pokrzywdzonego wierzyciela. Nie stracą natomiast ważności. Wprowadzając korzystną zmianę w pozycji wierzyciela, wyrok uwzględniający skargę pauliańską nie naruszy majątkowych układów rodzinnych między matką i córką. Między wierzycielem a osobą, która z jego pokrzywdzeniem uzyskała korzyść majątkową, powstanie zatem stosunek zobowiązaniowy, z mocy którego będzie on mógł zaspokoić się z wyegzekwowanej sumy tak, jak gdyby w jej podziale nie uczestniczyła wierzycielka alimentacyjna. Tym samym wierzyciel pokrzywdzony czynnością prawną dłużnika, polegającą na zaniechaniu, uzyska ochronę prawną w granicach swego interesu bez wkraczania w sferę stosunku rodzinno-alimentacyjnego, istniejącego między dłużnikiem a jego wierzycielem alimentacyjnym.

Uchwała SN z dnia 11 października 1980 r., III CZP 37/80

Standard: 31742 (pełna treść orzeczenia)