Podziału quoad usum gospodarstwa rolnego

Sąd Najwyższy w uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej z dnia 28 września 1963 r. III CO 33/62, zawierającej wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawie stosowania art. 78-82 i 90 prawa rzeczowego (OSNCP 1964, z. 2, poz. 22), wyjaśniając, że każdy ze współwłaścicieli może żądać od sądu wydania, w postępowaniu niespornym (obecnie nieprocesowym) postanowienia kształtującego sposób korzystania z rzeczy wspólnej odmiennie niż wynika to bezpośrednio z ustawy, czyli dokonania podziału quoad usum, zaznaczył wyraźnie, że tego rodzaju podział nie dotyczy gospodarstw rolnych, gdzie obowiązują szczególne przepisy ograniczające podział tych gospodarstw, ze względu na występujący ogólny interes społeczno-gospodarczy. 

Podkreślając, że przepisy ograniczające podział gospodarstw rolnych (ustawy z dnia 29 czerwca 1963 r.) odnoszą się bezpośrednio do znoszenia współwłasności i działu spadku, Sąd Najwyższy zaznaczył, że nie mogą one pozostać bez wpływu na kwestię dopuszczalności podziału takich gospodarstw quoad usum, skoro "w drodze takiego podziału powstają także nowe jednostki gospodarcze, z punktu zaś widzenia ekonomicznego - a ten punkt jest w danym wypadku rozstrzygający - nie ma istotnego znaczenia, na jakiej podstawie prawnej następuje utworzenie nowego gospodarstwa rolnego. Inna wykładnia prowadziłaby w sposób oczywisty do obchodzenia przepisów o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych."

Aczkolwiek wytyczne Sądu Najwyższego zawierają wykładnię uchylonych już przepisów prawa rzeczowego, nie straciły one w niczym na aktualności również po wejściu w życie kodeksu cywilnego, a to wobec wprowadzenia do tego kodeksu zasad ograniczających podział gospodarstw rolnych, podobnych do zawartych w ustawie z dnia 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 28, poz. 168). Obowiązują one zatem nadal w sprawach dotyczących podziału quoad usum nieruchomości rolnych. Takie też stanowisko Sąd Najwyższy wyrażał już niejednokrotnie, między innymi w uchwale składu zwykłego III CZP 110/66 z dnia 4 lutego 1967 r.

Uchwała SN z dnia 5 lutego 1989 r., III CZP 6/88

Standard: 34802 (pełna treść orzeczenia)

Wytyczne w sprawie stosowania przepisów art. 78, art. 82-85 i art. 90 prawa rzeczowego zawarte w uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1963 r. III CO 33/62 (OSNCP z 1964 r. z. 2, poz. 22), w świetle których niedopuszczalny jest podział gospodarstwa rolnego do użytkowania (quoad usum), zachowały aktualność także po wejściu w życie ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 11, poz. 81).

Dopuszczalność podziału do użytkowania nieruchomości, o którą chodzi w sprawie, zależy przeto od ustalenia jej charakteru, czy prowadzone jest na niej samodzielne gospodarstwo rolne, czy też jest siedliskiem służącym odrębnym gospodarstwom rolnym prowadzonym przez współwłaścicieli.

Uchwała SN z dnia 13 czerwca 1984 r., III CZP 22/84

Standard: 32126 (pełna treść orzeczenia)

Ze względu na interes społeczno-gospodarczy podział gospodarstwa rolnego na odrębne części, przeznaczone do wyłącznego korzystania przez poszczególnych współwłaścicieli (quoad usum), nie jest dopuszczalny w drodze umowy współwłaścicieli, a tym samym nie może być dokonany przez sąd. Inaczej mówiąc, podział gospodarstwa rolnego między współwłaścicielami (współspadkobiercami) może nastąpić tylko jako ostateczny, tj. w drodze zniesienia współwłasności (działu spadku), nie jest natomiast dopuszczalny podział tymczasowy, tj. na czas trwania współwłasności. Zasada ta w obecnym stanie prawnym znajduje podstawę zarówno w ogólnej normie art. 206 i 211 k.c., jak i w szczególnych unormowaniach, zamieszczonych w przepisach art. 213 i 1070 k.c. w związku z art. 161-163 k.c.

Uchwała SN z dnia 8 sierpnia 1973 r., III CZP 45/73

Standard: 30605 (pełna treść orzeczenia)