Zażalenie na postanowienie o odrzuceniu pozwu zawarte w wyroku

Orzeczenia wydawane w postępowaniu procesowym podzielono na wyroki i postanowienia, przy czym ta pierwsza forma orzeczeń przewidziana jest dla rozstrzygnięć o istocie sporu, a druga - dla wszystkich innych rozstrzygnięć, zaś w sentencji wyroku zasadniczo można zamieszczać postanowienia tylko w przedmiocie kosztów postępowania i nadania rygoru natychmiastowej wykonalności. Wszelkie inne postanowienia, a więc na przykład w kwestii odrzucenia pozwu, czy częściowego umorzenia postępowania, choćby wydane w tej samej dacie co wyrok, powinny przybrać formę odrębnych postanowień (uchwała SN z dnia 11 października 1995 r., III CZP 138/95).

O rodzaju przysługującego stronie środka zaskarżenia decyduje nie forma wydanego orzeczenia lecz jego treść, stąd też nawet gdy rozstrzygnięcie o odrzuceniu pozwu czy apelacji przybrało formę wyroku, w rzeczywistości jest ono postanowieniem zaskarżalnym w drodze zażalenia. Dotyczy to także sytuacji, gdy tego rodzaju rozstrzygnięcie zamieszczono w wyroku obok rozstrzygnięcia co do istoty sporu.

Postanowienie SN z dnia 6 września 2018 r., II PK 228/17

Standard: 63553 (pełna treść orzeczenia)

Od postanowienia sądu pierwszej instancji o odrzuceniu pozwu w części przysługuje zażalenie chociażby postanowienie to zostało zamieszczone w wyroku; zażalenie to podlega stosownej opłacie niezależnie od opłaty od apelacji wniesionej od zawartego w wyroku rozstrzygnięcia o dochodzonym roszczeniu.

Odrzucenie pozwu nie jest rozstrzygnięciem o powództwie (o przysługiwaniu lub zasadności zgłoszonych w pozwie roszczeń); nie rozstrzygając o powództwie, orzeczenie o odrzuceniu pozwu odnosi się wyłącznie do pozwu jako pisma sądowego i wyłącza - przez odrzucenie tego pisma - rozpoznanie zawartych w nim roszczeń.

Zawarte w wyroku rozstrzygnięcie dotyczące odrzucenia pozwu bez rozpoznania określonego w tej części pozwu żądania nie jest orzeczeniem dla którego Kodeks postępowania cywilnego (por. art. 354) przewiduje wydanie wyroku i z tego powodu - zgodnie z powołanym art. 354 k.p.c. - jest postanowieniem.

Postanowienie o odrzuceniu pozwu nie staje się wyrokiem tylko dlatego, że zostało w takiej formie wydane. Nie odnosi się ono do procedury w jakiej następuje "wyrokowanie" i w związku z tym nie może w szczególności stwarzać sytuacji powagi rzeczy osądzonej (por. art. 366 k.p.c.), albo zmieniać określonych w Kodeksie środków i postępowania w zakresie zaskarżania orzeczeń - odrębnych w odniesieniu do postanowień. Kwestie te zostały jednoznacznie ukształtowane w praktyce sądów. W odniesieniu do przedstawionej kwestii dotyczącej środka odwoławczego od odrzucenia pozwu wyrokiem, praktyka sądów została ustalona zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego połączonych Izb: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 marca 1972 r., III CZP 27/71, stwierdzającej, że "w razie odrzucenia pozwu wyrokiem środek odwoławczy podlega rozpoznaniu jako zażalenie również wtedy, gdy skarżący nazwał go rewizją, nie może być jednak odrzucony z powodu niezachowania terminu przewidzianego w art. 394 § 2 k.p.c.".

Powyższa uchwała - co do wynikającej z niej zasady - nie straciła znaczenia po zmianach Kodeksu postępowania cywilnego, gdyż zmiany te nie dezaktualizują założeń, na których została oparta, w szczególności co do podziału orzeczeń na wyroki i postanowienia, podziału zależnego od przedmiotu rozstrzygnięcia oraz konieczności dostosowania środka odwoławczego do przedmiotu rozstrzygnięcia, a nie do formy jaką błędnie nadał swemu orzeczeniu Sąd pierwszej instancji.

Zgodnie z uchwałą SN z dnia 11 października 1995 r., III CZP 138/95 "środek odwoławczy od rozstrzygnięcia w przedmiocie częściowego odrzucenia pozwu zamieszczonego w wyroku podlega rozpoznaniu jako zażalenie także w sytuacji, gdy jest on zawarty w rewizji wniesionej od orzeczenia w zakresie rozstrzygającym o istocie sprawy".

Utrwalenie się w orzecznictwie poglądu, że o rodzaju i dopuszczalności środka odwoławczego decyduje przedmiot rozstrzygnięcia a nie forma jaką nadano temu rozstrzygnięciu stwierdzał Sąd Najwyższy także w późniejszych orzeczeniach uwzględniających liczne nowelizacje Kodeksu postępowania cywilnego, w tym także przepisów o środkach odwoławczych (por. np. wyrok z dnia 19 września 2002 r., II CKN 1090/00, postanowienie z dnia 20 maja 2005 r., III CZ 40/05, postanowienie z dnia 31 sierpnia 2006 r., I CZ 64/06, postanowienie z dnia 19 grudnia 2007 r., V CZ 123/07).

Opłacie podlega apelacja od wyroku rozstrzygającego o powództwie oraz że osobnej opłacie podlega zażalenie od zawartego w wyroku postanowienia. Według przepisów ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłacie podlega apelacja i zażalenie (art. 3 ust. 1 i ust. 2 pkt 2). Skoro obowiązkowi opłacania apelacji i zażalenia nie można przeciwstawić regulacji, które przewidywałyby pobranie jednej opłaty od dwóch środków odwoławczych albo możliwość objęcia jednym środkiem odwoławczym (apelacją) także zawartego w wyroku postanowienia o odrzuceniu pozwu. Takich regulacji nie ma, gdyż tylko w sytuacji, gdy strona składa środek zaskarżenia co do istoty sporu (apelację), nie musi wnieść odrębnego środka w postaci zażalenia na postanowienie o kosztach zamieszczone w wyroku (art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.).

Przyjęcie odmiennych konsekwencji wniesienia przez stronę apelacji od postanowienia o odrzuceniu pozwu zawartego w wyroku byłoby nie tylko sprzeczne z kodeksową konstrukcją środków odwoławczych od wyroku i od postanowienia, ale ponadto nie spełniałoby postulatu ochrony uzasadnionego interesu strony, która nie powinna ponosić ujemnych konsekwencji nadania postanowieniu o odrzuceniu pozwu nieodpowiedniej formy wyroku. Interes ten jest odpowiednio chroniony przez nadawanie biegu zażaleniu pomimo wniesienia wyłącznie apelacji. Zażalenie podlega bowiem, za wyjątkiem przypadków opłaty podstawowej z art. 35 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, niższej opłacie od tej, której podlega apelacja.

Uchwała SN z dnia 3 lutego 2009 r., I PZP 5/08

Standard: 15528 (pełna treść orzeczenia)