Uchwała z dnia 1995-10-11 sygn. III CZP 138/95

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 138/95

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 11 października 1995 r.

Przewodniczący: sędzia SN T. Żyznowski.

Sędziowie SN: F. Barczewska (sprawozdawca), T. Wiśniewski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Teresy J. przeciwko Markowi T. o eksmisję, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 11 października 1995 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Lublinie, postanowieniem z dnia 11 sierpnia 1995 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy od wyroku częściowo uwzględniającego powództwo, częściowo oddalającego roszczenie, częściowo odrzucającego pozew i częściowo umarzającego postępowanie, stronie, która zaskarżyła wyrok w części oddalającej jej roszczenie, odrzucającej pozew i orzekającej o kosztach, służy jeden środek odwoławczy, jakim jest rewizja, czy od części wyroku oddalającej powództwo i orzekającej o kosztach służy rewizja, a od części odrzucającej pozew zażalenie?"

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Środek odwoławczy od rozstrzygnięcia w przedmiocie częściowego odrzucenia pozwu zamieszczonego w wyroku podlega rozpoznaniu jako zażalenie także w sytuacji, gdy jest on zawarty w rewizji wniesionej od orzeczenia w zakresie rozstrzygającym o istocie sprawy.

Uzasadnienie

Powódka wnosiła o zasądzenie od pozwanego kwoty 13.500 zł (przed denominacją) z odsetkami, nakazanie pozwanemu opróżnienia lokalu mieszkalnego oraz o zasądzenie kosztów procesu.

Sąd Rejonowy w Lublinie wyrokiem z dnia 3 listopada 1994 r. w przedmiocie żądania zapłaty częściowo roszczenie uwzględnił, częściowo umorzył postępowanie w sprawie, zaś odnośnie do żądania eksmisji pozew odrzucił, rozstrzygnął też o kosztach procesu.

Powódka zaskarżyła jednym środkiem odwoławczym rozstrzygnięcie w zakresie oddalenia powództwa i odrzucenia pozwu oraz w przedmiocie kosztów procesu.

Sąd Rejonowy w Lublinie, traktując środek odwoławczy od rozstrzygnięcia w przedmiocie odrzucenia pozwu jak rewizję, odrzucił ją w tym zakresie postanowieniem z dnia 17 stycznia 1995 r. jako niedopuszczalną oraz z uwagi na uchybienie terminu do wniesienia zażalenia.

Przy rozpoznawaniu zażalenia wniesionego przez powódkę od powyższego postanowienia Sądowi Wojewódzkiemu w Lublinie nasunęła się wątpliwość prawna przytoczona w sentencji uchwały, którą przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 § 1 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, w postępowaniu procesowym, sąd wydaje orzeczenie w formie wyroku, gdy rozstrzyga o istocie sporu (art. 316 k.p.c.), we wszystkich innych przypadkach wydaje orzeczenie w postaci postanowienia (art. 354 k.p.c.). Kodeks postępowania cywilnego dopuszcza w zasadzie zamieszczanie w sentencji wyroku tylko postanowień w przedmiocie kosztów procesu i rygoru natychmiastowej wykonalności, jeżeli zaś chodzi o inne postanowienia, to nie przewiduje możliwości zamieszczenia ich w wyroku. Uwzględniając powyższe należy przyjąć, że inne postanowienia, a więc np. w przedmiocie częściowego odrzucenia pozwu, czy częściowego umorzenia postępowania, choćby wydane w tej samej dacie co wyrok, powinny być wydawane w formie odrębnych postanowień.

Do przyjętego w postępowaniu procesowym podziału orzeczeń sądu na wyroki i postanowienia ustawodawca dostosował system środków odwoławczych, stanowiąc, że od wyroków - a więc rozstrzygnięć co do istoty sprawy - przysługuje rewizja (art. 367 k.p.c.), zaś na postanowienia kończące postępowanie w sprawie oraz inne postanowienia i zarządzenia przewodniczącego wskazane w art. 394 k.p.c. - zażalenie. Ustawodawca od tej zasady wprowadził jeden wyjątek, stanowiąc wyraźnie w art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c., że orzeczenie będące w istocie postanowieniem, i dotyczące rozstrzygnięcia o kosztach, może być zaskarżone jedynym środkiem odwoławczym, tj. rewizją, gdy strona skarży równocześnie rozstrzygnięcie merytoryczne. Poza tym przypadkiem ustawodawca nie przewidział, w postępowaniu procesowym, dopuszczalności takiego połączenia.

W związku z uchybieniami sądów, związanymi z zastosowaniem formy nie odpowiadającej treści rozstrzygnięcia, w doktrynie i judykaturze zarysowały się pewne kontrowersje co do tego, czy o rodzaju środka zaskarżenia decyduje forma, czy też treść rozstrzygnięcia zawarta z orzeczeniu oraz jaki ma to wpływ na termin zaskarżenia.

Zagadnienie to było przedmiotem rozważań w kilku orzeczeniach Sądu Najwyższego, w których wyrażono stanowisko, że o rodzaju i dopuszczalności środka odwoławczego decyduje przedmiot rozstrzygnięcia, a nie forma, jaką temu rozstrzygnięciu nadał sąd I instancji (por. wyrok z dnia 9 listopada 1966 r. III CR 213/66, OSPiKA 1967, nr 9, poz. 236, uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 26 lutego 1968 r. II CZP 44/67, OSN 1968, z. 8-9, poz. 130, uchwała z dnia 15 maja 1970 r. III CZP 9/70, OSN 1970, z. 10, poz. 184). W ostatniej z powołanych uchwał Sąd Najwyższy wyraził ponadto stanowisko, że zażalenie, bez względu na nadaną mu formę, na postanowienie o odrzuceniu pozwu, choćby zawarte w wyroku, podlega odrzuceniu jako spóźnione, jeżeli zostało wniesione po upływie terminu przewidzianego w art. 394 § 2 k.p.c. Prawidłowość tego stanowiska była kwestionowana w piśmiennictwie. W szczególności podnoszono, że jeżeli sąd zastosował formę nie odpowiadającą treści zaskarżonego orzeczenia i w ten sposób wprowadził stronę w błąd, nie powinna ona ponosić ujemnych następstw, gdy dostosowała formę środka odwoławczego do formy orzeczenia.

Zagadnienie to znalazło ostateczne rozstrzygnięcie w uchwale połączonych Izb: Izby Cywilnej, Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 marca 1972 r. III CZP 27/71 (OSN 1973, z. 1, poz. 1). W uchwale tej Sąd Najwyższy wyjaśnił, że w razie odrzucenia pozwu wyrokiem środek odwoławczy podlega rozpoznaniu jako zażalenie także wówczas, gdy skarżący nazwał go rewizją; nie może być jednak odrzucony z powodu niezachowania terminu przewidzianego w art. 394 § 2 k.p.c. W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy podkreślił między innymi, że strona nie powinna ponosić ujemnych następstw omyłki sądu co do formy orzeczenia. W konsekwencji, zachowanie terminu do wniesienia rewizji przesądza o terminowym wniesieniu środka odwoławczego, mimo że ze swej strony środek ten jest zażaleniem, a nie rewizją. Teza tej uchwały znalazła aprobatę w piśmiennictwie.

W obecnym więc stanie za utrwalony w orzecznictwie należy uznać pogląd, że o rodzaju i dopuszczalności środka odwoławczego decyduje przedmiot rozstrzygnięcia, a nie forma, jaką nadano temu rozstrzygnięciu (por. też stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu uchwały z dnia 6 września 1994 r. III CZP 101/94, OSNC 1995, z. 2, poz. 24).

Treść uzasadnienia postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Lublinie wskazuje, że znane jest temu sądowi stanowisko wyrażone w przytoczonej wyżej uchwale połączonych Izb Sądu Najwyższego. Wątpliwości, jakie mimo to nasunęły się sądowi, wiążą się z faktem wniesienia przez powódkę jednego środka, nazwanego rewizją, od orzeczenia w przedmiocie częściowego oddalenia powództwa o zapłatę i rozstrzygnięcia o kosztach, jak i od orzeczenia w przedmiocie odrzucenia pozwu w zakresie żądania eksmisji.

Artykuł 426 § 2 k.p.c. z 1930 r., w pierwotnym brzmieniu, stanowił, że na postanowienie zawarte w wyroku można złożyć zażalenie bądź odrębnie, bądź w apelacji od wyroku. Kodeks postępowania cywilnego z 1964 r. nie zawiera odpowiednika tej normy, wprowadzając jedynie wyjątek dopuszczalności zaskarżenia jednym środkiem prawnym zamieszczonego wyroku rozstrzygnięcia o kosztach łącznie z zaskarżeniem orzeczenia co do istoty sporu (art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c.). Z powołanego przepisu wynika, że tylko w sytuacji, gdy strona składa środek zaskarżenia co do istoty sporu, a więc rewizję od wyroku, nie musi wnieść odrębnego środka w postaci zażalenia na postanowienie o kosztach zamieszczone w wyroku. Poza powołanym przypadkiem kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje podobnego rozwiązania przy zaskarżaniu innych postanowień.

Z powyższego wynika, że mimo, iż postanowienie o odrzuceniu pozwu nie zostało wydane w formie odrębnej, lecz zamieszczone w wyroku, środkiem zaskarżenia jest zażalenie, jako środek odwoławczy właściwy od tego rodzaju orzeczenia. Sytuacji tej nie zmienia fakt, że strona równocześnie (w jednym piśmie) wniosła środek odwoławczy od orzeczenia co do istoty sprawy. W takiej sytuacji środek odwoławczy od rozstrzygnięcia w przedmiocie odrzucenia pozwu o eksmisję podlega rozpoznaniu jako zażalenie, z zachowaniem reguł procesowych związanych tym środkiem, z wyjątkiem reguły co do zachowania terminu przewidzianego w art. 394 § 2 k.p.c. W tym zakresie aktualne jest stanowisko wyrażone w powołanej już uchwale połączonych Izb Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1972 r.

Z przytoczonych wyżej względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści sformułowanej w sentencji.

OSNC 1996 r., Nr 2, poz. 20