Dyspozytywny charakter potrącenia

W doktrynie charakter prawny przepisów dotyczących potrącenia ustawowego podlega różnym ocenom. Zwolennicy jednego poglądu twierdzą, że art. 498 i n. k.c. mają charakter względnie obowiązujący, bowiem strony mogą tym prawem swobodnie rozporządzać oraz w drodze umowy wyłączyć je lub zmodyfikować. Przedstawiciele poglądu przeciwnego, twierdząc, że powyższe argumenty odnoszą się do potrącenia umownego, wywodzą bezwzględnie obowiązujący charakter tych przepisów z konieczności ścisłego spełnienia przesłanek w nich określonych dla skuteczności skorzystania z instytucji ustawowego potrącenia. Żaden z tych kierunków nie kwestionuje natomiast dopuszczalności umownego uregulowania przez strony prawa potrącenia w konkretnych stosunkach prawnych z wyłączeniem uregulowań ustawowych. Zagadnienie nie polega zatem na przesądzeniu charakteru przepisów kodeksu cywilnego normujących potrącenie ustawowe, bowiem dopuszczalność umownego potrącenia nie jest od tego uzależniona. Jeżeli strony nie uregulowały tej instytucji w sposób odmienny, zastosowanie mają przepisy art. 498 i n. i wówczas jest konieczne spełnienie przesłanek w nich określonych.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszczalność umownego ukształtowania potrącenia przez strony nie budzi wątpliwości. Już w wyroku z dnia 3 czerwca 1965 r., I CR 471/64 (OSNC z 1966, nr 4, poz. 57) stwierdził on, że jeżeli zainteresowani ustalili inny sposób umorzenia należności, albo inny sposób potrącenia, niż to przewiduje ustawa, to zastosowanie przepisów o potrąceniu nie wchodzi w rachubę.

Dopuszczalność kształtowania przesłanek, sposobu i skutków potrącenia przez strony została również zaakceptowana w wyrokach: z dnia 17 grudnia 1998 r., II CKN 849/98, z dnia 10 listopada 2000 r., IV CKN 163/00, z dnia 12 marca 2003 r., III CKN 201/00, z dnia 12 października 2005 r., III CK 90/05 oraz w uchwale (7) SN z dnia 19 października 2007 r., III CZP 58/07

Wyrok SN z dnia 25 lipca 2013 r., II CSK 191/13

Standard: 37957 (pełna treść orzeczenia)