Roszczenia, które nie podlegają przedawnieniu

Nie podlegają przedawnieniu prawa podmiotowe i uprawnienia prawokształtujące, zarówno takie, z których uczynienie użytku wymaga wyłącznie złożenia oświadczenia woli przez uprawnionego, jak i takie, których wykonanie wymaga zaangażowania sądu, który dokona stosownego przekształcenia stosunku prawnego łączącego strony. Jeśli ustawodawca zamierza wygasić możliwość powoływania się na skutki ich wykonania albo zabiegania o udzielenie im ochrony, to wypowiada się o tym odrębnie, wskazując na długość terminu zawitego oraz przesłanki, które decydują o rozpoczęciu jego biegu. Tak też postąpił w art. 86 § 2 k.c., w którym wskazał, że uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu wygasa z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Uchwała SN z dnia 9 grudnia 2021 r., III CZP 112/20

Standard: 59101 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z ogólną regułą art. 117 § 1 k.c. przedawnieniu ulegają wszystkie roszczenia o charakterze majątkowym. Dotyczy to wszelkich roszczeń regulowanych przez prawo cywilne, niezależnie od ich źródła, a więc także roszczeń wynikających z przepisów prawa rzeczowego. Równocześnie, w art. 117 § 1 in principio k.c. zastrzeżono, że przedawnienie roszczeń majątkowych może być wyłączone w drodze „wyjątków w ustawie przewidzianych”. De lege lata wyjątki te wynikają przede wszystkim z przepisów prawa rzeczowego.

Przepisy wprost wyłączające przedawnienie wprowadzono dla roszczeń o zniesienie współwłasności (art. 220 k.c.), roszczeń windykacyjnych i negatoryjnych właściciela nieruchomości (art. 223 § 1 k.c.), roszczeń windykacyjnych właściciela rzeczy wpisanych do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury (art. 223 § 4 k.c.).

Doktryna dopuszcza także sytuacje, w których brak przedawnialności roszczenia wynika z racji systemowych lub celowościowo-funkcjonalnych. Metoda ta jest stosowana także w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który na tej podstawie wykluczył m.in. w uchwale z dnia 15 czerwca 1978 r., III CZP 34/78 dopuszczalność przedawnienia roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości w wykonaniu umowy zobowiązującej oraz w uchwale z dnia 18 marca 1968 r., III CZP 15/68 roszczenia o wykup działki gruntu na podstawie art. 231 § 1 k.c.

Ponadto, powszechnie przyjmuje się, że nie podlega przedawnieniu roszczenie właściciela gruntu, którego granice przekroczono bez winy umyślnej przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia, o wykupienie zajętej części gruntu, jak również tej części, która na skutek budowy straciła dla niego znaczenie gospodarcze (art. 151 k.c.) oraz o ustanowienie służebności drogi koniecznej (art. 145, art. 146 k.c.).

W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 20 lutego 2013 r., III CZP 101/12 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że nie ulega przedawnieniu roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu, przewidziane w art. 305[2] § 1 k.c. Wskazał przy tym, że szczególna cecha takiego roszczenia, związana z jego właściwością, i ścisły związek z trwałą sytuacją faktyczną nieruchomości nakazują przyjąć, że trwa ono tak długo, jak długo utrzymuje się na gruncie stan pozwalający na żądanie ustanowienia służebności przesyłu.

W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy odwołał się do poglądu judykatury, że wyjątki od przedawnialności roszczeń majątkowych mogą także wynikać z ich szczególnych cech, powiązania z określonym, trwałym stanem faktycznym na nieruchomości, który sprawia, że roszczenie istnieje tak długo, jak długo on trwa, a po zmianie wygasa. Wynika stąd, zdaniem Sądu Najwyższego, że ustawodawca w sposób szczególny ukształtował możliwość dochodzenia ustanowienia służebności przesyłu w oparciu o art. 305[2] § 1 k.c.

Uchwała SN z dnia 17 sierpnia 2021 r., III CZP 79/19

Standard: 71214 (pełna treść orzeczenia)