Współuczestnictwo konieczne w sprawie o naprawienie szkody powstałej w wyniku wypadku komunikacyjnego

W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego rodzaj współuczestnictwa czynnego w przypadku dochodzenia roszczeń odszkodowawczych związanych z wypadkiem komunikacyjnym określany był różnie.

W postanowieniach z dnia 30 kwietnia 1966 r., III PZ 20/66, z dnia 20 kwietnia 1967 r., II CZ 29/67, z dnia 20 stycznia 1977 r., IV CZ 6/77, z dnia 20 stycznia 1977 r., IV CZ 7/77 i z dnia 19 grudnia 1985 r., I CZ 135/85 Sąd Najwyższy przyjął, że współuczestnictwo matki, żony i dzieci dochodzących roszczeń odszkodowawczych w związku ze śmiercią syna, męża i ojca oraz współuczestnictwo małżonków poszkodowanych w jednym wypadku drogowym ma charakter materialny, w rozumieniu art. 72 § 1 pkt 1 in fine k.p.c., co uzasadnia właściwość rzeczową sądu wynikającą z sumy wartości poszczególnych roszczeń. W orzeczeniach tych wskazywano na łączność wewnętrzną pomiędzy powodami istniejącą ze względu na stosunki rodzinne i pozbawienie wszystkich tych osób wspólnego żywiciela oraz powstanie dla wszystkich pogorszenia ich sytuacji życiowej, jak również na jedno i to samo zdarzenie (wypadek drogowy, śmierć syna, ojca, męża) będące źródłem jednoczesnego powstania szkody po stronie kilku osób.

W postanowieniu z dnia 20 stycznia 1977 r., IV CZ 6/77, Sąd Najwyższy ponadto powołał się na art. 384 k.p.c. ówcześnie obowiązujący w postępowaniu rewizyjnym, zgodnie z którym sąd rewizyjny mógł z urzędu rozpoznać sprawę na rzecz współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, gdy będące przedmiotem zaskarżenia prawa lub obowiązki były wspólne także dla tych współuczestników albo gdy były oparte na tej samej podstawie faktycznej lub prawnej. Zdaniem Sądu Najwyższego nie ulega wątpliwości, że w art. 384 k.p.c. chodziło o współuczestników materialnych, a nie do pomyślenia jest sytuacja, w której sąd rewizyjny, w razie stwierdzenia trafności rewizji jednego z powodów, nie uchyliłby zaskarżonego wyroku także na korzyść pozostałych powodów. Także ten argument przemawiał, zdaniem Sądu Najwyższego w ww. orzeczeniu, za przyjęciem współuczestnictwa materialnego po stronie powodowej.

W ww. postanowieniu z dnia 20 stycznia 1977 r., IV CZ 7/77, Sąd Najwyższy stwierdził też, że łączności wewnętrznej, jaka zachodzi pomiędzy powodowymi współuczestnikami materialnymi powołującymi się na jedno i to samo zdarzenie, nie podważa okoliczność, że rodzaj i wysokość ich roszczeń odszkodowawczych są różne.

Odmienna ocena współuczestnictwa najbliższych członków rodziny osoby zmarłej w wyniku wypadku komunikacyjnego, dochodzących od zakładu ubezpieczeń roszczeń odszkodowawczych, wynika z postanowień Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1998 r., III CZ 69/98, z dnia 19 maja 2006 r., I CSK 92/06, z dnia 30 maja 2006 r., I CSK 142/06).

W orzeczeniach tych przyjęto współuczestnictwo formalne, ale bez przedstawienia motywów tego stanowiska. Wymaga jednak podkreślenia, że ww. stanowisko wyrażono przy ocenie dopuszczalności kasacji ze względu na wartość przedmiotu zaskarżenia, a nie w związku z oceną wartości przedmiotu sporu mającej służyć oznaczeniu sądu właściwego rzeczowo. Materię analogiczną do przedstawionej w zagadnieniu prawnym rozstrzygnął natomiast odmiennie Sąd Apelacyjny w Białymstoku w postanowieniu z dnia 9 listopada 2006 r., I ACz 855/06, w którym przyjął, że współuczestnictwo żony i dzieci osoby, która zginęła w wypadku samochodowym, jest współuczestnictwem formalnym. Podobnie jak w przedstawionym zagadnieniu prawnym, Sąd Apelacyjny w ww. orzeczeniu przypisał istotne znaczenie temu, iż różne są okoliczności faktyczne stanowiące podstawę żądań każdego z powodów.

Uchwała SN z dnia 9 stycznia 2008 r., III CZP 111/07

Standard: 16097 (pełna treść orzeczenia)

Po wejściu w życie ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 59, poz. 344 ze zm.), w procesie o naprawienie szkody powstałej w wyniku wypadku komunikacyjnego, nie występuje współuczestnictwo konieczne między zakładem ubezpieczeń a posiadaczem lub kierowcą pojazdu mechanicznego.

Interes osoby poszkodowanej w wypadku komunikacyjnym nie wymaga ponadto współuczestnictwa koniecznego posiadacza (kierowcy) pojazdu oraz ubezpieczyciela w procesie sądowym. W obecnym stanie prawnym poszkodowany ma bowiem prawo bezpośredniego dochodzenia roszczeń, co do świadczeń objętych obowiązkowym ubezpieczeniem OC, od zakładu ubezpieczeń (art. 8 ust. 4 ustawy ubezpieczeniowej) lub od Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego (art. 8 ust. 5 ustawy ubezpieczeniowej) i może ich bezspornie dochodzić na drodze sądowej wyłącznie od tych podmiotów. To właśnie uprawnienie w pełni gwarantuje realność uzyskania przez poszkodowanego ochrony ubezpieczeniowej.

Udział (obowiązkowy) ubezpieczyciela w każdym procesie wytoczonym przez poszkodowanego posiadaczowi lub kierowcy pojazdu mechanicznego leży natomiast w interesie zakładu ubezpieczeń, który w wielu wypadkach (jeżeli roszczenie objęte jest ubezpieczeniem) ostatecznie pokrywa szkodę i wypłaca świadczenie ubezpieczeniowe.

W zmienionych warunkach ustrojowych i przy wielości zakładów ubezpieczeniowych na rynku ubezpieczeniowym oraz tendencji do równouprawnienia stron procesowych i kontradyktoryjności tego postępowania nie można jednak wywodzić już istnienia więzi współuczestnictwa koniecznego w sytuacji, gdy nie wynika ono ani z istoty sprawy (stosunku prawnego), ani wyraźnie z przepisów prawa.

W obecnym stanie prawnym należy więc, w procesie o naprawienie szkody komunikacyjnej, wybór strony pozwanej pozostawić osobie poszkodowanej. Konieczność zawiadomienia zakładu ubezpieczeń o dochodzonych przez poszkodowanego w wypadku komunikacyjnym roszczeniach w stosunku do ubezpieczonego posiadacza pojazdu w pełni chroni jednocześnie interesy ubezpieczyciela, który w każdej sytuacji może zdecydować o przystąpieniu do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego i bronić w procesie swych interesów.

Uchwała SN z dnia 13 maja 1996 r., III CZP 184/95

Standard: 28704 (pełna treść orzeczenia)

Współuczestnictwo konieczne zakładu ubezpieczeń w sporze o naprawienie szkody powstałej w wyniku wypadku komunikacyjnego nie jest uzależnione od postawy, jaką w procesie zajmuje posiadacz lub kierowca pojazdu mechanicznego zobowiązany do naprawienia tej szkody.

Postanowienie SN z dnia 30 września 1981 r., III CRN 191/81

Standard: 31890 (pełna treść orzeczenia)