Kara 25 lat i dożywotniego pozbawienia wolności nieletniemu i młodocianemu (art. 10 § 2 i 3 i art. 54 § 2 k.k.)

Z art. 54 § 1 k.k. zasadnie wywodzi się, że skoro przy wymierzaniu kary młodocianemu prymatem winien być cel wychowawczy, orzeczenie kary dożywotniego pozbawienia wolności wobec tej kategorii sprawców możliwe jest wyłącznie wówczas, gdy z okoliczności sprawy w sposób niewątpliwy wynika, że realizacja celu wychowawczego w ogóle nie jest możliwa. Tylko bowiem w takiej sytuacji dyrektywa z art. 54 § 1 k.k. przestaje wiązać. Pogląd ten jest konsekwencją niewątpliwie trafnego stwierdzenia, że kara dożywotniego pozbawienia wolności, będąca w istocie surogatem kary śmierci, ma charakter wybitnie eliminacyjny i niepodobna dopatrzeć się w niej jakichkolwiek walorów wychowawczych.

Młody wiek sprawcy sprawia, iż o wiele trudniej tu niż w przypadku osób starszych o jednoznaczną prognozę, że in concreto żadna inna kara izolacyjna przewidziana w sankcji nie spełniłaby indywidualno-prewencyjnych oraz generalno-prewencyjnych celów kary określonych w art. 53 § 1 k.k. Pamiętać zaś trzeba, iż właśnie to ustalenie stanowi podstawowy warunek.

Ustawodawca w art. 54 § 2 k.k. wprowadził formalny zakaz orzekania kary dożywotniego pozbawienia wolności wobec sprawcy, który w chwili popełnienia czynu nie ukończył 18 roku życia. Ratio legis wprowadzenia tej regulacji wynikało właśnie z przekonania prawodawcy, że stopień rozwoju psychospołecznego takiego sprawcy nie pozwala na podjęcie decyzji co do braku możliwości skutecznej resocjalizacji.

Z powyższego wynika, iż przepis ten sąd winien mieć na względzie nie tylko przy wymiarze kary osobom, do których owa regulacja wprost się odnosi, ale i innym młodocianym wówczas, gdy ustala, czy na gruncie konkretnej sprawy aktualizuje się wspomniane wcześniej „merytoryczne przeciwskazanie” do orzeczenia kary dożywotniego pozbawienia wolności. Przy czym, im wiek sprawcy, w chwili czynu, bliższy granicy wskazanej w art. 54 § 2 k.k., tym większe prawdopodobieństwo aktualizacji wspomnianego przeciwskazania.

Dopóki możliwe jest osiągnięcie wobec młodocianego sprawcy celu wychowawczego kary, którego ewidentnie nie realizuje kara dożywotniego pozbawienia wolności, kary tej nie można wobec młodocianego orzec.

Postanowienie SN z dnia 30 marca 2017 r., III KK 395/16

Standard: 41017 (pełna treść orzeczenia)

Granice ustawowego zagrożenia wyznaczają przepisy szczególne Kodeksu karnego lub innych ustaw i w tej kwestii wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy. W wypadku zabójstwa Kodeks karny ustala zagrożenie na poziomie "do" kary dożywotniego pozbawienia wolności. Oznacza to, że przymiotu przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności nie traci czyn zagrożony taką karą, nawet wtedy, gdy z mocy przepisów części ogólnej kodeksu określonym sprawcom nie jest możliwe wymierzenie takiej kary.

Gdy chodzi o sprawców nieletnich, przewidziany w art. 10 § 3 k.k. nakaz, że kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnego zagrożenia odnieść trzeba w wypadku przestępstwa zabójstwa do kary dożywotniego pozbawienia wolności, a nie kary 25 lat pozbawienia wolności. W tym kierunku wypowiedział się też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 września 1999 r., III KKN 195/99, a także w postanowieniu z 4 czerwca 2002 r. III KKN 237/01. Stwierdzając, że zawarty w art. 54 § 2 k.k. zakaz orzekania wobec sprawcy, który w czasie popełnienia nie ukończył 18 lat kary dożywotniego pozbawienia wolności nie wyklucza wymierzenia nieletniemu, odpowiadającemu w warunkach art. 10 § 2 za przestępstwo zagrożone taką karą - 25 lat pozbawienia wolności.

 Postanowienie SN z dnia 11 października 2006 r., IV KK 164/06

Standard: 27425 (pełna treść orzeczenia)