Przesłanki odpowiedzialności materialnej

Art. 114-122 k.p. statuują materialną odpowiedzialność pracownika za szkody wyrządzone w mieniu pracodawcy wskutek zawinionego niewykonania lub nienależytego wykonania przez pracownika obowiązków pracowniczych. 

Przesłankami tej odpowiedzialności są:

-  bezprawność zachowania,

- wina pracownika,

- szkoda pracodawcy,

- normalny (tj. typowy, stanowiący potwierdzoną doświadczeniem życiowym prawidłowość) związek przyczynowy między ową szkodą i zachowaniem jej sprawcy (art. 114 i art. 115 k.p.).

Ciężar wykazania wszystkich tych przesłanek spoczywa na pracodawcy (art. 116 k.p.). 

Jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 maja 1976 r., IV PR 49/96, odrębnie unormowana w Kodeksie pracy odpowiedzialność materialna pracowników za szkody wyrządzone zakładowi pracy, korzystniejsza dla pracowników od zasad odpowiedzialności z prawa cywilnego, ma zastosowanie wówczas, gdy szkoda jest następstwem działania lub zaniechania pracownika w ramach obowiązków wynikających z łączącego strony stosunku pracy.

W uchwale składu całej Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 grudnia 1975 r., V PZP 13/75, jak również w wyrokach: z dnia 12 czerwca 1975 r., I PR 415/74 i z dnia 11 maja 1977 r., IV PR 109/77, Sąd Najwyższy podkreślił, że zgodnie z art. 114 i art. 115 k.p. każdy pracownik, bez względu na zajmowane stanowisko, ponosi odpowiedzialność za szkodę poniesioną przez pracodawcę tylko w razie zawinionego niewykonania obowiązków pracowniczych, pozostającego w związku przyczynowym ze szkodą.

Obowiązek naprawienia szkody powstaje w przypadku uchybienia przez pracownika jakiemukolwiek z jego obowiązków, niekoniecznie podstawowemu, a odpowiedzialność odszkodowawczą uzasadnia każdy stopień winy, nawet najlżejszy. Z samego faktu powstania szkody, gdy nie wchodzi w grę szczególna odpowiedzialność za mienie powierzone, nie można jednak domniemywać winy pracownika, jak również niedopełnienia przez niego swoich obowiązków.

Obarczanie pracownika odpowiedzialnością materialną nie może być próbą przerzucenia na niego ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, zarówno ryzyka organizacyjnego (wyroki SN: z dnia 5 września 1972 r., I PR 360/71), jak i produkcyjnego (wyroki SN: z dnia 20 maja 1968 r., II PR 461/67; z dnia 30 grudnia 1969 r., II PR 468/68 i z dnia 12 stycznia 1972 r., II PR 307/71), handlowego (wyrok SN z dnia 17 lutego 1971 r., I PR 261/70), czy prawnego (wyrok SN z dnia 15 marca 2007 r., I PK 252/06).

Poza zwykłą odpowiedzialnością pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy, uregulowaną w art. 114-122 zamieszczonych w rozdziale I działu V Kodeksu pracy, istnieje też kwalifikowana postać odpowiedzialności materialnej pracownika, jaką jest odpowiedzialność za powierzone mienie, unormowana w art. 124-127 usytuowanych w rozdziale II działu V Kodeksu pracy.

Wyrok SN z dnia 10 czerwca 2021 r., III PSKP 19/21

Standard: 60583 (pełna treść orzeczenia)

Art. 114-119 k.p. statuują materialną odpowiedzialność pracownika za szkody wyrządzone w mieniu pracodawcy wskutek zawinionego niewykonania lub nienależytego wykonania przez pracownika obowiązków pracowniczych. Przesłankami tej odpowiedzialności są bezprawność zachowania i wina pracownika oraz szkoda pracodawcy i normalny (tj. typowy, stanowiący potwierdzoną doświadczeniem życiowym prawidłowość) związek przyczynowy między ową szkodą i zachowaniem jej sprawcy (art. 114 i art. 115 k.p.).

Rodzaj winy pracownika implikuje rozmiary odpowiedzialności odszkodowawczej: od pełnej odpowiedzialności, obejmującej rzeczywiste straty i utracone przez pracodawcę korzyści w przypadku winy umyślnej (art. 122 k.p.), do odpowiedzialności ograniczonej tylko do rzeczywistych strat pracodawcy i nieprzekraczającej trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę pracownika w razie przypisania sprawcy szkody winy nieumyślnej (art. 115 i art. 119 k. p.).

Ciężar wykazania wszystkich tych przesłanek spoczywa zaś na pracodawcy (art. 116 k.p.).

Każdy pracownik, bez względu na zajmowane stanowisko, ponosi odpowiedzialność za szkodę poniesioną przez pracodawcę tylko w razie zawinionego niewykonania obowiązków pracowniczych, pozostającego w związku przyczynowym ze szkodą.

Wprawdzie obowiązek naprawienia szkody powstaje w przypadku uchybienia przez pracownika jakiemukolwiek z jego obowiązków, niekoniecznie podstawowemu, a odpowiedzialność odszkodowawczą uzasadnia każdy stopień winy, nawet najlżejszy.

Z samego faktu powstania szkody, gdy nie wchodzi w grę szczególna odpowiedzialność za mienie powierzone, nie można jednak domniemywać winy pracownika, jak również niedopełnienia przez niego swoich obowiązków. Obarczanie pracownika odpowiedzialnością materialną nie może być też próbą przerzucenia na niego ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, zarówno ryzyka organizacyjnego, handlowego, czy prawnego. 

Wyrok SN z dnia 22 sierpnia 2019 r., I PK 103/18

Standard: 61777 (pełna treść orzeczenia)

Ogólny przepis statuujący odpowiedzialność materialną pracownika, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę (art. 114 k.p.) przewiduje, że przesłankami tej odpowiedzialności są:

1) szkoda (w przypadku powoda chodzi o odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę - art. 115 k.p.),

2) bezprawność zachowania (działania lub zaniechania) uchybiającego obowiązkom pracowniczym (przy czym zarzut bezprawności można zasadnie odnieść tylko do obowiązków pracownika składających się na treść stosunku pracy, wynikających z umowy o pracę lub innej podstawy nawiązania stosunku pracy, z ustawy - np. z art. 100 k.p., zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów; na ogół obowiązki te przypisane są konkretnemu rodzajowi pracy lub stanowisku, są zatem zindywidualizowane i skonkretyzowane, np. w zakresach czynności),

3) wina pracownika (polegająca na subiektywnym nastawieniu do podejmowanych działań lub ich braku, na ogół polegająca na braku należytej staranności i sumienności pracowniczej - art. 355 § 1 k.c. i art. 472 k.c. w związku z art. 300 k.p.),

4) związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązku a szkodą (przy czym pracownik odpowiada tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda - art. 115 k.p.).

Wszystkie wskazane wyżej przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pracownika muszą być wykazane przez pracodawcę (art. 116 k.p.), ale także powinny być wyraźnie ustalone i ocenione przez sąd pracy przypisujący pracownikowi taką odpowiedzialność.

Przypisanie pozwanemu ewentualnej odpowiedzialności materialnej wymaga zatem oceny: po pierwsze - czy strona powo-dowa poniosła szkodę w granicach rzeczywistej straty (art. 114 i 115 k.p.); po drugie - czy działanie pozwanego było bezprawne, a jeśli tak, to jakie powszechne (art. 100 k.p.) lub zindywidualizowane i skonkretyzowane (w ramach zakresu jego czynności) obowiązki pracownicze zostały przez niego naruszone; po trzecie - czy pozwanemu można przypisać brak należytej staranności i sumienności w wykonywaniu obowiązków pracowniczych. Wreszcie oceny wymaga, czy nie zachodziły okoliczności wyłączające odpowiedzialność pozwanego przewidziane w art. 117 k.p.

Wyrok SN z dnia 27 stycznia 2004 r., I PK 219/03

Standard: 26631 (pełna treść orzeczenia)