Wypadek przy pracy młodocianego poniżej 16 roku życia

Małoletni, który nie ukończywszy 14 [od 1.09.2002 r. - 16 lat] lat zawarł umowę o pracę i doznał w związku z zatrudnieniem na skutek wypadku uszczerbku na zdrowiu, uprawniony jest do dochodzenia - przed organami powołanymi do rozstrzygania sporów o roszczenia pracowników ze stosunku pracy - świadczeń na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 20, poz. 105).

Przy przyjęciu bezwzględnej nieważności umowy o pracę młodociany - w razie doznanego podczas zatrudnienia wypadku - traciłby wszelkie uprawnienia przysługujące mu na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 20, poz. 105). Można by wprawdzie twierdzić, iż sytuacja prawna młodocianego byłaby i tak nieco korzystniejsza od sytuacji pracownika, skoro ocena jego roszczeń odszkodowawczych następowałaby na podstawie przepisów prawa cywilnego, które - w odróżnieniu od ustawy wypadkowej z 1975 r. - umożliwiają poszkodowanemu pełne wyrównanie szkody. Z drugiej jednak strony nie może ujść uwagi, że w praktyce stosunków cywilnoprawnych pełne wyrównanie szkody nie jest regułą, gdyż w przeważającej liczbie spraw wysokość odszkodowania ulega obniżeniu ze względu na przyczynienie się poszkodowanego do wyrządzenia szkody (por. art. 362 k.c.).

W świetle ustawy wypadkowej z 1975 r. przyczynienie się poszkodowanego do wyrządzenia szkody w ogóle nie wpływa na obniżenie wysokości odszkodowania. Ponadto w świetle wspomnianej ustawy zakład pracy zawsze odpowiada za skutki wypadku przy pracy czy chorobę zawodową, bez potrzeby wykazywania mu jego winy. Jest to odpowiedzialność odszkodowawcza do tego stopnia zobiektywizowana, że jest ona nawet szersza od znanej prawu cywilnemu odpowiedzialności na zasadzie ryzyka (art. 435 i 436 k.c.). W konsekwencji na pytanie, czy dla poszkodowanego korzystniejsze jest oparcie odpowiedzialności na zasadach prawa cywilnego czy też na podstawie ustawy wypadkowej z 1975 r., nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi, gdyż zależy to od konkretnych okoliczności faktycznych.

Przy założeniu, że umowa o pracę zawarta z małoletnim poniżej lat 14  jest nieważna z mocy art. 14 § 1 k.c., w związku z art. 300 k.p. trzeba by przyjąć, że nieważność tej umowy istniała od samego początku (ex tunc), co usuwałoby ze skutkiem wstecznym punkt oparcia dla całego statusu prawnego pracownika.

Tym też należy tłumaczyć, że przedstawiciele nauki prawa pracy przeciwstawiają się konsekwencjom, jakie wynikają z przyjęcia nieważności umowy o pracę zawartej przez małoletniego poniżej lat 14 [od 1.09.2002 r. - 16 lat]. Czynią to z różnym uzasadnieniem, ale wszyscy kierują się względami społecznymi i interesem małoletniego, przyjmując, iż w ostatecznym wyniku oparcie jego uprawnień na przepisach prawa cywilnego, a nie przepisach prawa pracy, pogorszyłoby ałokształt statusu prawnego małoletniego.

Mając powyższe na uwadze, trzeba stwierdzić, co następuje: przepisy kodeksu pracy nie zawierają wyraźnego zastrzeżenia co do bezwzględnej nieważności umowy o pracę zawartej z małoletnim do lat 14 [od 1.09.2002 r. - 16 lat], a bliższa analiza całokształtu statusu prawnego małoletniego prowadzi do wniosku, iż ocena jego sytuacji prawnej na podstawie przepisów prawa cywilnego jest dla niego mniej korzystna od sytuacji prawnej ocenianej na podstawie przepisów praca pracy. W takich więc warunkach stosowanie w stosunkach pracy art. 14 § 1 k.c. nie powinno mieć miejsca, ponieważ pozostawałoby w sprzeczności z zasadami prawa pracy, co w świetle art. 300 k.p. jest niedopuszczalne.

Uchwała SN (7) z dnia 26 stycznia 1982 r., V PZP 8/81

Standard: 25096 (pełna treść orzeczenia)

Nieważna jest umowa o pracę zawarta z młodocianym do lat 15 [od 1.09.2002 r. - 16 lat]. Jednakże w zakresie uprawnień pracowniczych powinien on być traktowany tak jak pracownik skutecznie zatrudniony. Dotyczy to m.in. uprawnień określonych w ustawie z dnia 23 stycznia 1968 r. o świadczeniach pieniężnych przysługujących w razie wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 3, poz. 8). Członkowie rodziny takiego młodocianego mogą natomiast dochodzić stosownych roszczeń odszkodowawczych - w związku z jego śmiercią - na ogólnych zasadach prawa cywilnego dotyczących odpowiedzialności za czyny niedozwolone.

Dotyczy to m.in. także uprawnień określonych w ustawie z dnia 23 stycznia 1968 r. o świadczeniach pieniężnych przysługujących w razie wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 3, poz. 8). Zasada ta - usprawiedliwiona sytuacją pracownika (faktem świadczenia przez młodocianego pracy) - nie może być rozszerzona na członków jego rodziny (jego rodziców i rodzeństwo) właśnie ze względu na brak tej podstawy. Osoby te mogą dochodzić stosownych roszczeń odszkodowawczych w związku ze śmiercią młodocianego na ogólnych zasadach prawa cywilnego dotyczących odpowiedzialności za czyny niedozwolone.

W niniejszym zatem wypadku powodowie, gdyby nawet denat pozostawał z pozwanym w stosunku pracy (w wyżej wskazanym znaczeniu), a nie zlecenia, mogą dochodzić odszkodowania w drodze sądowej na podstawie art. 446 § 3 k.c. (gdy pozwany odpowiada za delikt), jeżeli wskutek śmierci małoletniego nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

Postanowienie SN z dnia 15 maja 1972 r., III CRN 83/72

Standard: 25095 (pełna treść orzeczenia)