Odmowa ze względu na przemoc domową, stosowanie kar cielesnych

Akty przemocy względem matki doprowadziły do trwałej szkody w psychice starszego syna A. S., a nie jedynie do zagrożenia szkodą. Zaburzenia lękowe i fakt leczenia A. S. są bezsporne. Silne więzi emocjonalne łączące dzieci z matką i macierzystą babcią, jednoznacznie potwierdzone w aktach sprawy, nie pozwalają uznać, że akty przemocy wobec matki były obojętne dla dzieci albo nie miały wpływu na psychikę dzieci, albo miały charakter incydentalny, hipotetyczny czy potencjalny.

Przyjęta przez Sąd Najwyższy wykładnia koresponduje ze standardami wykładni Konwencji haskiej w sytuacji przemocy domowej wobec dziecka i/lub zatrzymującego dziecko rodzica (Guide to Good Practice under the Hague Convention of 25 October 1980 on the Civil Aspects of International Child Abduction. PART V – ARTICLE 13(1)(b), pkt 55, s. 22-24). Znajduje także potwierdzenie w orzecznictwie sądów państw stron Konwencji (por. Harris v. Harris [2010] FamCAFC 221, 5 listopada 2010, Family Court of Australia (Australia) [INCADAT Reference: HC/E/AU 1119]; Miltiadous v. Tetervak, 686 F.Supp.2d 544 (E.D. Pa. 2010), 19 lutego 2010, United States District Court, Eastern Division Pennsylvania (the US) [INCADAT Reference: HC/E/US 1144]; P. (N.) v. P. (A.), 1998 CanLII 9569 (QC CS), 12 listopada 1998, Quebec Superior Court (Canada) [INCADAT Reference: HC/E/CA 1404]; N.P. v. A.B.P., 1999 R.D.F. 38, 22 kwietnia 1999, Quebec Court of Appeal (Canada) [INCADAT Reference: HC/E/CA 764]; LJ Wall in Re W. (A Child) [2004] EWCA Civ 1366 (the UK) [INCADAT Reference: HC/E/UKe 771], par. 49).

W sprawie Gomez v. Fuenmayor, No. 15-12075, 5 lutego 2016 [INCADAT Reference: HC/E/US 1407] Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych (11 okręg) wprost przesądził, że jakkolwiek prawidłowo prowadzone postępowanie w trybie Konwencji haskiej powinno koncentrować się na ryzyku, na jakie narażone jest dziecko, a nie jego rodzic, ale wystarczająco poważna przemoc wobec rodzica również musi być uznana jednocześnie za poważne ryzyko dla dziecka.

Postanowienie SN z dnia 14 kwietnia 2021 r., I NSNc 36/21

Standard: 80047 (pełna treść orzeczenia)

Sąd nie naruszył art. 13 lit. b Konwencji haskiej w zw. z art. 2 pkt 2 u.p.p.r. przyjmując, że jednorazowe naruszenie nietykalności cielesnej dziecka polegające na uderzeniu przewodem do gitary w pośladki oraz jednokrotne przytrzymanie uczestniczki za szyję, formalnie wchodzące w zakres definicji, o której mowa w art. 2 pkt 2 u.p.p.r., nie jest sytuacją uzasadniającą przyjęcie, że zrealizowane zostały przesłanki z art. 13 lit. b Konwencji haskiej.

Po pierwsze, nie znajduje oparcia w podstawie faktycznej rozstrzygnięcia argumentacja że wnioskodawca miał stosować przemoc względem dziecka, polegającą na „wielokrotnym uderzaniu przewodem do gitary w pośladki”. W sprawie ustalono bowiem, że przez okres czterech lat życia dziecka miało miejsce jedno niewłaściwe zachowanie ojca względem niego, polegające na jednokrotnym uderzeniu przewodem do gitary elektrycznej, którą dziecko potrąciło biegając. Był to incydent, do którego uczestniczka nie przywiązywała wagi, nie mający wpływu na relacje wnioskodawcy z małoletnią, co doskonale uwidoczniło nagranie z ich spotkania w czasie mediacji.

Z poczynionych w sprawie ustaleń nie wynika także, by uczestniczka miała uzasadnione podstawy „obawiać się o swoje życie, jak i o życie córki”, gdyż „wnioskodawca leczył się psychiatrycznie” i nie można wykluczyć, że cierpi na schizofrenię, a także że jego zachowanie pozostawało w jakimkolwiek związku z przeglądanymi stronami internetowymi, wzbudzającymi agresję i propagującymi przemoc czy z rzekomą fascynacją faszyzmem. Nie ustalono również, by wnioskodawca „znęcał się” nad uczestniczką i dzieckiem, co miało być przyczyną podjęcia decyzji o powrocie do Polski wraz z córką.

Ustalono, że między rodzicami małoletniej dochodziło do konfliktów na tle rozpadu ich związku, jednorazowego uderzenia małoletniej, oraz jednorazowej przemocy wobec matki w postaci przytrzymania jej za szyję w czasie kłótni. Ustalono także, że wnioskodawca cierpiał na depresję i leczył się z tego powodu już w czasie pobytu w Polsce, czego uczestniczka była świadoma i co nie stało na przeszkodzie podjęciu przez partnerów wspólnej decyzji o przeniesieniu centrum życiowego rodziny do Rzymu.

Po wtóre, pojęcia, którymi posługuje się Konwencja haska, nie opierają się na jednym systemie prawnym, nie korelują zatem z żadnymi konkretnymi pojęciami w prawie krajowym. Podlegają zatem wykładni autonomicznej i nie mogą być wiążąco wypełniane treścią przez definicje funkcjonujące w ustawodawstwie krajowym tworzonym na inne potrzeby.

Ustalenie znaczenia poszczególnych pojęć Konwencji, w tym pojęcia „poważnego ryzyka szkody fizycznej”, musi zatem uwzględniać autonomiczną naturę oraz cele Konwencji, do których należą ochrona dziecka na płaszczyźnie międzynarodowej przed szkodliwymi skutkami jego uprowadzenia lub zatrzymania oraz zapewnienie jego bezzwłocznego powrotu do państwa jego stałego pobytu (por. m.in. postanowienie SN z dnia 1 grudnia 1999r., I CKN 992/99).

Sąd Apelacyjny prawidłowo przyjął, że w okolicznościach sprawy jedno niewłaściwe zachowanie ojca wobec dziecka nie miało żadnego wpływu na jego prawidłowe relacje z córką i nie rodziło żadnych realnych zagrożeń z jego strony, a tym bardziej wysokiego ryzyka stosowania przemocy fizycznej. Dowodziło tego wprost postępowanie uczestniczki, która zostawiała dziecko pod jego opieką zarówno wychodząc do pracy, jak i w trakcie wyjazdów do rodziny w Polsce, a także zachowanie dziecka, które w czasie spotkania z ojcem - mającego miejsce w toku postępowania pierwszoinstancyjnego - po ponad pięciomiesięcznym braku osobistych z nim kontaktów, miało zachowany normalny, serdeczny kontakt. Nie można identyfikować takiego stanu faktycznego z systematycznym dyscyplinowaniem dziecka za pomocą kar cielesnych przez wnioskującego o jego wydanie rodzica, co istotnie tworzyłoby zagrożenie takiego postępowania w przyszłości i mogłoby wykraczać poza to, co dziecko może racjonalnie znieść, skoro miałoby być odesłane do otoczenia, gdzie będzie narażone na poważne ryzyko przemocy domowej (por. wyrok ETPC z dnia 21 maja 2019 r., nr 49450/17, O.C.I and Others przeciwko Rumunii).

Również jednokrotne przemocowe zachowanie wobec uczestniczki polegające na przytrzymaniu jej za szyję w czasie kłótni, nie tworzyło sytuacji, w której jej powrót do Włoch jest obiektywnie niemożliwy, zwłaszcza, że nie może być on identyfikowany z kontynuowaniem związku konkubenckiego, czy wspólnym zamieszkaniem.

Konflikt między rodzicami na tle rozpadu ich związku i zarzucane przez uczestniczkę braki w kompetencjach wychowawczych po stronie ojca powinny stanowić przedmiot rozważań w postępowaniu dotyczącym władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem. Podnoszenie, że małoletnia przypadkowo doznała poparzenia herbatą, gdy przebywała pod opieką wnioskodawcy, w żadnym wypadku nie stanowi podstawy do odmowy wydania dziecka, bowiem sytuacje takie zdarzają się nawet najbardziej opiekuńczym rodzicom.

Postanowienie SN z dnia 17 marca 2021 r., I CSKP 38/21

Standard: 52171 (pełna treść orzeczenia)