Udostępnianie akt sprawy dotyczącej tymczasowego aresztowania (art. 156 § 5a k.p.k.)

Wprowadzenie do art. 156 KPK przepisu § 5 a (nowelą z 16.07.2009 r.) jest konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 3.06.2008 r., K 42/07, którego skutkiem nie było wyłączenie z zakresu normowania art. 156 § 5 KPK sytuacji dostępu do materiałów postępowania przygotowawczego, które uzasadniają wniosek prokuratora w przedmiocie tymczasowego aresztowania, a jedynie wykluczenie interpretacji rzeczonego przepisu w sposób pozwalający na arbitralne wyłączenie jawności tych materiałów w danej sprawie. To pozwala ustalać, że przepis art. 156 § 5a KPK ma charakter przepisu specjalnego względem § 5 i wyłącza z zakresu normowania tego przepisu problem udostępnienia podejrzanemu i jego obrońcy akt postępowania przygotowawczego w części zawierającej dowody uzasadniające wniosek o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania.

Przepis art. 156 § 5a KPK w oparciu o regułę lex specjalis derodat legi generali uchyla w normowanym w nim zakresie przepis art. 156 § 5 KPK. Oznacza to, że w incydentalnym postępowaniu o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania zakres dostępności podejrzanego i obrońcy do akt postępowania przygotowawczego, w części zawierającej dowody uzasadniające wniosek, określa wyłącznie art. 156 § 5a KPK. A przepis ten, w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą z 27 września 2013 r. (Dz.U. 1247) przewiduje prostą regułę, że w razie złożenia w toku postępowania przygotowawczego wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się (podkreśl. S.A.) niezwłocznie akta sprawy w części zawierającej treść dowodów wskazanych we wniosku. Oznacza to, że dostępność dla obrony do akt postępowania przygotowawczego w części zawierającej treść dowodów wskazanych we wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania następuje z mocy prawa i nie wymaga żadnej decyzji prokuratora lub sądu. Akta te (w odpowiednim zakresie - wynikającym z wniosku w przedmiocie tymczasowego aresztowania) może udostępnić także sąd rozpoznający wniosek o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania, jeżeli będą znajdowały się one w jego dyspozycji.

Skoro prawo dostępu do akt wynika z samego przepisu ustawy, to udostępnienie akt w zakreślonym we wniosku zakresie należy potraktować jako czynność o charakterze technicznym, a nie rozstrzygającym (podkreśl. S.A.).

Prokurator decyduje o zakresie, w jakim podejrzany uzyska dostęp do tych akt przez wskazanie podstawy dowodowej wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania (głównie dla wykazania przesłanki tymczasowego aresztowania z art. 249 § 1 KPK). Jeżeli zatem w ocenie prokuratora podejrzany nie powinien jeszcze uzyskać wiedzy o określonych dowodach, to wykluczy je z podstawy dowodowej uzasadniającej wniosek.

Zakres udostępnienia akt wynika jednoznacznie z art. 156 § 5a i nie podlega żadnemu ograniczeniu po tym, jak do sądu został złożony wniosek o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania, zatem wydawanie jakiejkolwiek dalszej decyzji należy uznać za zbędne. 

Kwestia dostępności akt w postępowaniu przygotowawczym jest uregulowana - jak to było już sygnalizowane - w art. 156 § 5 i 156 § 5a KPK i porównując oba te przepisy istotne jest zauważenie, że w art. 156 § 5a KPK nie ma mowy o umożliwieniu podejrzanemu i obrońcy sporządzania odpisów i kopii z akt.

Udostępnienie akt w trybie § 5a, w incydentalnym postępowaniu w kwestii wniosku w przedmiocie tymczasowego aresztowania, polega tylko na umożliwieniu zapoznania się z aktami postępowania w części zawierającej dowody wskazane we wniosku prokuratora. Chodzi tu o osobiste zapoznanie się przez podejrzanego i jego obrońcę z tymi dowodami albo odtworzenie im zapisów audio lub wideo.

Powyższe nie oznacza niedopuszczalności sporządzenia przez podejrzanego lub jego obrońcę odpisów i kopii z akt zawierających dowody stanowiące podstawę wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania. Podstawą takiego uprawnienia nie jest jednak przepis art. 156 § 5a KPK, a może nią być wyłącznie przepis art. 156 § 5. I na podstawie tego przepisu, w przypadku wniesienia przez uprawniony podmiot wniosku, prowadzący postępowanie przygotowawcze wydaje zarządzenie. Wniosek taki podlega już merytorycznej ocenie prowadzącego postępowanie przygotowawcze i wymaga rozstrzygnięcia (w formie zarządzenia - art. 156 § 5 zdanie drugie KPK).

Uwzględnienie wniosku może nastąpić jeżeli nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ważnego interesu państwa, przy czym - wbrew stanowisku prezentowanemu przez obrońcę podejrzanego - dopuszczalne wydaje się ograniczenie formy, w jakiej dostęp do akt zostanie stronie umożliwiony. Skoro w razie spełnienia ujemnej przesłanki określonej w art. 156 § 5 można odmówić całkowicie udostępnienia akt, to tym bardziej za dopuszczalne powinno się uznać umożliwienie tego dostępu tylko w określonej przez organ postępowania przygotowawczego formie, np. zezwolenie wyłącznie na przejrzenie akt, natomiast odmowa zezwolenia na sporządzenie kopii akt. Będzie to uzasadnione zwłaszcza wówczas, gdy dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa wystarczające będzie właśnie takie ograniczenie formy dostępu do akt.

Postanowienie SA we Wrocławiu z dnia 21 sierpnia 2017 r., II AKz 401/17

Standard: 23675 (pełna treść orzeczenia)