Dopuszczalności procesu bez uprzedniej decyzji o wymiarze należności celnej

Warunku dopuszczalności procesu nie stanowi więc w szczególności uprzednie wydanie decyzji o wymiarze należności celnej, podobnie, jak niewydanie jej w ogóle (a zatem także i po wszczęciu) nie powoduje obowiązku umorzenia wszczętego postępowania, jeżeli postępowanie karne wszczęto przed upływem terminu wynikającego z art. 31 § 1 u.k.s.

Wydanie decyzji o wymiarze cła jest obowiązkiem organu celnego, realizowanym po zakończeniu kontroli celnej (art. 67 ust. 1 Prawa celnego) lub w wyniku czynności, które ujawniły, że towar celny nie był poddany kontroli (art. 46a ust. 1 Prawa celnego). Jest to decyzja administracyjna, konkretyzująca obowiązek zindywidualizowanego podmiotu (strony postępowania administracyjnego) w zakresie należności przysługującej Skarbowi Państwa z tytułu przewozu towaru przez granicę państwową. Ustala ona ten obowiązek i jego rozmiar oraz jest podstawą dochodzenia należności majątkowej. Decyzja ta nie jest natomiast czynnością procesową postępowania karnego, choć - jeżeli została wydana - powinna być w prowadzonym postępowaniu wykorzystana dla ustalenia wysokości należności narażonej przestępstwem skarbowym na uszczuplenie. Niewątpliwe jest ponadto zarówno to, że decyzję o wymiarze cła wydać może tylko organ celny, jak i to, iż - wbrew stanowisku Sądu Wojewódzkiego - nie ma żadnych prawnych podstaw do różnicowania takich odmian tej decyzji, jak: "decyzja odrębna" (wydana poza postępowaniem karnym), czy "decyzja w trybie art. 180 § 1 u.k.s." (wydana w toku postępowania karnego, jakoby w postaci protokołu karnego).

Obowiązek wydania decyzji o wymiarze cła nie zawsze może być dopełniony (vide np. art. 46a ust. 1 zd. ostatnie Prawa celnego); jest tak przede wszystkim wtedy, kiedy organ celny nie dysponuje danymi pozwalającymi rozstrzygnąć o wymiarze należności, czy nawet o samym powstaniu obowiązku celnego, bo ustalenia takie mogą być poczynione tylko w wyniku przeprowadzenia postępowania karnego.

Niniejsza sprawa dobrze taką sytuację ilustruje, skoro ustalenie, że dopuszczono się oszustwa celnego zależy wprost od uprzedniego wykazania, iż popełnione zostało przestępstwo podrobienia dokumentu. Ani przepisy prawa administracyjnego, ani przepisy proceduralne prawa celnego nie dopuszczają przy tym możliwości wydawania decyzji tymczasowych, czy stwierdzających stan hipotetyczny. Wymaganie zatem - jak chce tego Sąd - by wszczęcie postępowania karnego w każdym wypadku poprzedzone było wydaniem przez organ celny decyzji o wymiarze cła nie jest więc także racjonalne. Sąd nietrafnie zresztą - dla wsparcia swego poglądu - powołuje się na cyt. uchwałę Sądu Najwyższego. Została ona wydana na tle sprawy, w której postępowanie karne skarbowe prowadził organ celny, co do zaś omawianej kwestii wyrażono w niej pogląd, że protokół karny powinien zawierać "ustalenie narażonej na uszczuplenie należności celnej", a nie decyzję o wymiarze cła. Nie sposób też nie zauważyć, że żaden przepis - w tym w szczególności znajdujące tu bezpośrednie zastosowanie art. 180 u.k.s. i art. 269 k.p.k. - nie wymaga wydania w postępowaniu karnym decyzji w przedmiocie wymiaru należności celnej. Nie znajduje zatem żadnego potwierdzenia rozumowanie, według którego wydanie decyzji o wymiarze należności celnej stanowi "konieczny wymóg postępowania karnego".

Decyzja o wymiarze należności celnej nie musi zatem poprzedzać wszczęcia postępowania karnego; może nawet w ogóle nie dojść do jej wydania z powodu upływu terminu przewidzianego w art. 83 ust. 1 Prawa celnego. Mimo jej braku, prokurator może przed upływem 2 lat od końca roku, w którym powstał obowiązek uiszczenia należności celnej, wszcząć postępowanie i prowadzić je także po upływie tego terminu. Przedawnienie karalności przestępstw wskazanych w art. 31 § 1 u.k.s., jeżeli postępowanie wszczęto przed upływem terminu przewidzianego w art. 83 ust. 1 Prawa celnego, następuje bowiem po upływie terminów określonych w art. 105 § 1 pkt 3 k.k. i 106 k.k. w związku z art. 2 u.k.s.

Czynnością, która przerywa bieg przedawnienia, jest postanowienie o wszczęciu postępowania w sprawie (in rem), z tym jednak istotnym zastrzeżeniem, że wywołuje ona ów skutek pod warunkiem należytej indywidualizacji czynu. W tym zakresie w pełni aktualne jest stanowisko Sądu Najwyższego, zawarte w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 15 października 1992 r. I KZP 28/92 (OSNKW 1992, z. 11-12, poz. 76).

W niniejszej sprawie postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym nie wymieniono przestępstwa skarbowego, nie mogło wywołać takiego skutku. Niewątpliwie natomiast skutek w postaci przerwania biegu przedawnienia karalności przestępstwa określonego art. 80 § 1 u.k.s. wywołało postanowienie o przedstawieniu zarzutów, a okoliczność, że co do czynu objętego tym zarzutem nie wydano decyzji o wymiarze należności celnej, nie ma znaczenia dla stwierdzenia tego skutku. Jeżeli decyzja taka została wydana, powinna być w postępowaniu karnym wykorzystana do ustalenia wysokości należności celnej; jeżeli natomiast nie została wydana, to wysokość należności ustala organ prowadzący postępowanie, który może w tym celu zwrócić się o dane niezbędne do poczynienia takiego ustalenia do urzędu celnego.

Uchwała SN z dnia 26 czerwca 1997 r., I KZP 12/97

Standard: 23512 (pełna treść orzeczenia)