Skrócenie okresu wypowiedzenia w związku z upadłością lub likwidacją pracodawcy (art 36[1] k.p.)

Z art. 36[1] § 1 k.p. wynika, że jeżeli wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony następuje z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z innych przyczyn niedotyczących pracowników, pracodawca może, w celu wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę, skrócić okres trzymiesięcznego wypowiedzenia, najwyżej jednak do 1 miesiąca. W takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia. Stosownie zaś do treści art. 9 § 2 k.p., postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych. Odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia w sytuacji opisanej w art. 36[1] § 1 k.p. przysługuje więc z mocy prawa, wobec czego jego przyznanie nie może być uzależnione od decyzji pracodawcy.

Wyrok SN z dnia 12 grudnia 2013 r. I PK 135/13

Standard: 23454 (pełna treść orzeczenia)

Przywrócenie pracownika do pracy prawomocnym wyrokiem sądu nie oznacza odpadnięcia podstawy prawnej uprzedniej wypłaty odszkodowania za skrócony okres wypowiedzenia (art. 410 § 2 k.c. w związku z art. 36[1] § 1 k.p.).

Niewątpliwie odszkodowanie wypłacone pracownikowi na podstawie art. 36[1] § 1 k.p. ma inny charakter niż odprawa wypłacana w związku z rozwiązaniem stosunku pracy z "przyczyn ekonomicznych". Skrócenie okresu wypowiedzenia powoduje dla pracownika szereg trudności, w tym utratę możliwości otrzymywania przez niego wynagrodzenia w okresie, o który skrócono wypowiedzenie. Dlatego skrócenie okresu wypowiedzenia przez pracodawcę - jako czynność jednostronna i zależna od woli pracodawcy - powoduje obowiązek wypłaty pracownikowi odszkodowania. Świadczenie to (choćby ze względu na sposób wyliczenia) rekompensuje szkodę jaką pracownik ponosi wskutek skorzystania przez pracodawcę z uprawnienia przewidzianego w art. 36[1] § 1 zdanie pierwsze k.p., choć nie jest to "klasyczne" odszkodowanie, gdyż nie jest ściśle połączone ze szkodą, lecz ma zryczałtowany charakter (por. uz. uchwały z dnia 11 lutego 1992 r., I PZP 7/92 oraz uchwały (7) z dnia 9 lipca 1992 r., I PZP 20/92).

Oświadczenie pracodawcy o skróceniu okresu wypowiedzenia w trybie art. 36[1] § 1 k.p. może być złożone tylko łącznie z wypowiedzeniem umowy o pracę, a nie w okresie późniejszym (wyrok SN z dnia 19 grudnia 1990 r., I PR 391/90). Podstawą prawną wypłaty tego odszkodowania nie jest jednak wyłącznie (samodzielnie) rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem. Konieczne jest jeszcze skrócenie przez pracodawcę okresu wypowiedzenia i dopiero te dwie okoliczności łącznie stanowią podstawę wypłaty odszkodowania.

Wobec tego nie można zgodzić się z tezą, że w razie restytucji stosunku pracy, wypłacone pracownikowi odszkodowanie z art. 36[1] § 1 k.p. staje się świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. Przepis ten stanowi, że świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

W tym kontekście problem sprowadza się do pytania, czy w przypadku przywrócenia pracownika do pracy "odpada" podstawa odszkodowania uprzednio wypłaconego na podstawie art. 36[1] § 1 k.p.

Pojęcie "odpadnięcia prawnej podstawy świadczenia" (condictio causa finita) należy odnosić do prawnej podstawy konkretnego świadczenia w ramach wykonania zobowiązania tworzącego prawny tytuł dla tego właśnie, konkretnego "działania świadczeniowego". W przypadku odszkodowania za skrócenie okresu wypowiedzenia, podstawą prawną (causa) jego wypłaty na rzecz pracownika jest (po pierwsze) rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem dokonanym przez pracodawcę oraz (po drugie) złożenie przez pracodawcę oświadczenia o skróceniu okresu wypowiedzenia do jednego miesiąca.

W następstwie prawomocnego orzeczenia sądu o przywróceniu pracownika do pracy odpada wprawdzie przyczyna (causa) wypłaty tego odszkodowania polegająca na rozwiązaniu umowy o pracę, ale nie odpada przyczyna polegająca na skróceniu okresu wypowiedzenia i utracie wynagrodzenia. Inaczej mówiąc, odpada tylko "część przyczyny" dokonania wypłaty na rzecz pracownika tego świadczenia, przy czym decydująca o wypłacie odszkodowania przyczyna polegająca na rekompensacie utraconego wynagrodzenia, "nie odpada" wskutek przywrócenia do pracy. Przedmiotowe odszkodowanie "zastępuje" bowiem utracone wynagrodzenie, które pracownikowi przysługiwałoby za pracę wykonywaną w okresie wypowiedzenia i w tym zakresie nie następuje żadna zmiana wskutek wyroku przywracającego pracownika do pracy.

Jeszcze inaczej rzecz ujmując, gdyby pracodawca wypowiedział pracownikowi umowę o pracę, ale nie skrócił okresu wypowiedzenia, to pracownik w okresie wypowiedzenia wykonywałby pracę, za którą otrzymałby wynagrodzenie. Jest oczywiste, że po odwołaniu się od wypowiedzenia i przywróceniu do pracy, pracodawca nie mógłby żądać zwrotu wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika w okresie wypowiedzenia. Dlatego odszkodowanie wypłacone pracownikowi z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia jest świadczeniem należnym po przywróceniu do pracy, gdyż wskutek tego przywrócenia nie odpada podstawa prawna jego wypłaty (art. 410 § 2 k.c. w związku z art. 36[1] § 1 k.p.).

Wyrok SN z dnia 5 listopada 2013 r. II PK 42/13

Standard: 23453 (pełna treść orzeczenia)