Uchwała z dnia 1992-02-11 sygn. I PZP 7/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PZP 7/92

Uchwała z dnia 11 lutego 1992 r.

Przewodniczący: sędzia SN W. Sanetra.

Sędziowie SN: J. Łętowski, J. Iwulski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora S. Trautsolta, w sprawie z powództwa Anny R. przeciwko Wojewódzkiemu Zakładowi Weterynarii - Zakładowi Higieny Weterynaryjnej w G. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni postanowieniem z dnia 19 listopada 1991 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

Czy odszkodowanie z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia do 1 (jednego) miesiąca, określone w art. 36¹ § 1 k.p., przysługuje także pracownicy nie wykonującej pracy z powodu przebywania na urlopie wychowawczym?

podjął następującą uchwałę:

Pracownicy korzystającej z urlopu wychowawczego, której na podstawie art. 36¹ § 1 kodeksu pracy skrócono okres wypowiedzenia, przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia, jakie otrzymałaby, gdyby stosunek pracy rozwiązany został z upływem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia.

Uzasadnienie

Powódka Anna R. wniosła o zasądzenie na jej rzecz odszkodowania za skrócenie wypowiedzenia. Strona pozwana, Wojewódzki Zakład Weterynarii (...) w G., wnosząc o oddalenie powództwa zarzuciła, że powódka przebywając na urlopie wychowawczym nie świadczyła pracy, co wyklucza roszczenie o odszkodowanie za skrócenie okresu wypowiedzenia.

Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w Gdańsku wyrokiem z dnia 4 czerwca 1991 r. w uwzględnieniu powództwa zasądził od strony pozwanej kwotę 2.204.000 zł, Sąd Rejonowy uznał, że odszkodowanie przewidziane w art. 36¹ § 1 k.p. nie jest związane ze świadczeniem pracy, ma natomiast charakter odszkodowawczy, stanowiąc rekompensatę za skrócenie okresu wypowiedzenia.

Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni, rozpoznając rewizję strony pozwanej od tego wyroku, przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości. Wątpliwości te wynikają z dostrzeżenia przez Sąd Wojewódzki, że w przypadku nieświadczenia pracy w okresie urlopu wychowawczego powódka nie ponosi szkody. Istnieje jednak, zdaniem Sądu Wojewódzkiego, możliwość skrócenia urlopu wychowawczego przy zachowaniu 14-dniowego terminu uprzedzenia i kontynuowania zatrudnienia przy osiąganiu tych samych zarobków.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 36¹ § 1 k.p., jeżeli wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nie określony następuje z powodu zmniejszenia stanu zatrudnienia lub zmian w strukturze zatrudnienia, albo ograniczenia zadań lub zakresu działalności zakładu pracy, albo likwidacji komórki organizacyjnej, w której pracownik jest zatrudniony, zakład pracy może skrócić okres 3-miesięcznego wypowiedzenia, najwyżej jednak do 1 miesiąca. Ani kodeks pracy, ani rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 76, poz. 454) nie wyłącza stosowania przepisu art. 36 ¹ § 1 k.p. w stosunku do pracownicy przebywającej na urlopie wychowawczym. Wręcz przeciwnie, przesłanki stosowania tego przepisu wyraźnie korespondują z okolicznościami wymienionymi w § 15 ust. 1 cyt. rozporządzenia z dnia 17 lipca 1981 r. (patrz art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw - Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). A są to okoliczności uchylające szczególną ochronę pracownicy przebywającej na urlopie wychowawczym przed rozwiązaniem stosunku pracy. Można więc powiedzieć, że praktycznie, jeśli w ogóle można rozwiązać stosunek pracy z pracownicą na urlopie wychowawczym, to zawsze istnieją okoliczności umożliwiające ewentualne skrócenie okresu wypowiedzenia. Inną kwestią jest celowość takiego skrócenia, skoro pracownica na urlopie wychowawczym nie wykonuje pracy, a wzajemne prawa i obowiązki stron stosunku pracy pozostają w zawieszeniu. Ten problem musi być jednak pozostawiony decyzji zakładu pracy. Z różnych względów może on dążyć do wcześniejszego zakończenia stosunku pracy, np. ze względu na potrzebę szybkiej likwidacji zakładu pracy lub jego części i konieczność szybkiego rozliczenia się z pracownikami albo też ze względu na wymagania kontrahenta kupującego zakład, albo rozliczenia z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych czy zakładem ubezpieczeń majątkowych. Nie można więc powiedzieć, że możliwość skrócenia okresu wypowiedzenia pracownicy przebywającej na urlopie wychowawczym kłóci się z istotą tej instytucji prawnej.

Co do zasady na przedstawione zagadnienie prawne należy więc odpowiedzieć, że nie ma przeszkód, aby skrócenie okresu wypowiedzenia (art. 36 ¹ § 1 k.p.) zastosować do pracownicy przebywającej na urlopie wychowawczym. Zgodnie ze zdaniem drugim art. 36¹ § 1 k.p. w takim wypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia. Skrócenie okresu wypowiedzenia powoduje dla pracownika wiele trudności. Przykładowo ma mniej czasu na poszukiwanie nowej pracy. Traci także możliwość uzyskiwania wynagrodzenia w okresie skróconego wypowiedzenia. Dlatego też ze skróceniem okresu wypowiedzenia ustawodawca połączył obowiązek wypłaty odszkodowania. Już sama nazwa tego świadczenia oraz sposób jego wyliczenia dowodzą, że ma ono charakter odszkodowawczy, a więc pokrywa szkodę, jaką pracownik ponosi wskutek zastosowania takiej możliwości przez zakład pracy. Należy jednak dostrzec, że nie jest to klasyczne odszkodowanie. Nie jest ono bowiem połączone ściśle ze szkodą, lecz ma zryczałtowany charakter. W pewnych sytuacjach świadczenie to nie pokryje całości szkody. Dotyczy to stanów faktycznych, w których pracownik w związku ze skróceniem okresu wypowiedzenia dozna dalszych strat poza utratą wynagrodzenia za pracę. Natomiast w przypadku podjęcia pracy bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy w skróconym terminie pracownik otrzyma odszkodowanie mimo, że praktycznie nie poniesie żadnej straty. Podkreślenia wymaga także to, że omawiane świadczenie powiązane jest z działaniem zgodnym z prawem, co także odróżnia je od klasycznych świadczeń odszkodowawczych. Mimo tych różnic nie można omawianemu świadczeniu odebrać ogólnego odszkodowawczego charakteru, aczkolwiek należy pamiętać o jego zryczałtowanym wymiarze (por. wyrok SN z dnia 19 grudnia 1990 r. I PR 391/90, OSP 1991, z. 7-8, poz. 174).

W tej sytuacji omawiany przepis, zgodnie z jego literalnym brzmieniem, należy rozumieć w ten sposób, że odszkodowanie nie ma charakteru abstrakcyjnego, lecz jest równe wynagrodzeniu za pracę, jakie rzeczywiście otrzymałby pracownik, gdyby pracował do końca trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Ta sama zasada obowiązuje także pracownicę przebywającą na urlopie wychowawczym. W typowych przypadkach skrócenia okresu wypowiedzenia takiej pracownicy nie otrzyma ona żadnego odszkodowania, gdyż z reguły w trzymiesięcznym okresie wypowiedzenia nie otrzymywałaby żadnego wynagrodzenia. Występują jednak sytuacje, w których pracownica powróciłaby do pracy w trzymiesięcznym okresie wypowiedzenia, a więc otrzymywałaby wynagrodzenie za pracę, gdyby nie skrócono jej okresu wypowiedzenia. Powoduje to konieczność wypłaty jej odszkodowania przewidzianego w art. 36¹ § 1 k.p. za stosowny okres. Typowym takim przypadkiem jest zbieg zakończenia okresu urlopu wychowawczego ze skróceniem okresu wypowiedzenia. Jeżeli koniec urlopu wychowawczego przypadałby pracownicy w okresie skróconego okresu wypowiedzenia, a pracownica zgłosiła chęć powrotu do pracy, to zgodnie z § 17 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 76, poz. 454) zakład pracy obowiązany byłby zatrudnić ją. W takiej sytuacji zakład pracy powinien zapłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za stosowny okres, w którym pracownica podjęłaby pracę. Dalsze przypadki, w których możliwy jest powrót do pracy przed zakończeniem trwania urlopu wychowawczego (co może zbiec się ze skróceniem wypowiedzenia), to odwołanie pracownicy z tego urlopu (§ 12 ust. 6 cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie urlopów wychowawczych) lub powrót w każdym czasie do pracy w wyniku zrezygnowania z urlopu wychowawczego za zgodą zakładu pracy (§ 14 pkt 1). Te przypadki mają raczej teoretyczny charakter, gdyż są zależne od woli zakładu pracy. Trudno przypuszczać, aby zakład pracy z jednej strony skracał okres wypowiedzenia, a z drugiej odwoływał lub zgadzał się na wcześniejszy powrót do pracy z urlopu wychowawczego. Jednakże i takich przypadków nie można wykluczyć, zwłaszcza że mogą one być wynikiem działań wynikających z decyzji podejmowanych w różnym czasie i przez różne osoby.

Jak się wydaje, o wiele większe znaczenie mogą mieć inne przypadki wcześniejszego zakończenia urlopu wychowawczego, w których wystarcza wola pracownicy, a zakład pracy jest zobowiązany ją zatrudnić. Chodzi o możliwość powrotu do pracy po zawiadomieniu o zaprzestaniu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem (§ 13 ust. 1 cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r.) i zrezygnowaniu z udzielonego pracownicy urlopu (§ 14 pkt 2 cyt. rozporządzenia). W obu tych wypadkach zakład pracy jest zobowiązany zatrudnić pracownicę w ciągu 30 dni od zawiadomienia o podjętej decyzji. Może się więc zdarzyć, że pracownica złoży takie zawiadomienie przed wypowiedzeniem jej stosunku pracy lub nawet już po wypowiedzeniu, ale przed rozwiązaniem umowy o pracę. Jeżeli wcześniejszy powrót do pracy (z zachowaniem 30 dni, w ciągu których zakład pracy ma obowiązek zatrudnić pracownicę) zbiegnie się ze skróceniem okresu wypowiedzenia, to pracownicy będzie się należało odszkodowanie (art. 36 ¹ § 1 k.p.) w wysokości wynagrodzenia za stosowny okres. Wbrew pozorom nie kłóci się to z odszkodowawczym charakterem omawianego świadczenia. Pracownica powodująca takie wcześniejsze zakończenie urlopu wychowawczego zyskuje wprawdzie odszkodowanie, ale traci określone przywileje związane z rozwiązaniem stosunku pracy w czasie urlopu wychowawczego. W szczególności nie będzie miał do niej zastosowania przepis § 15 ust. 2 cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r., stanowiący, że okres na który udzielono urlopu wychowawczego przypadający po rozwiązaniu stosunku pracy traktuje się jak okres urlopu wychowawczego w zakresie uprawnień w tym przepisie określonych.

Z tych względów podjęto uchwałę jak na wstępie.

OSNC 1992 r., Nr 9, poz. 151