Charakterystyka, przesłanki pozytywne nabycia prawa do odprawy pośmiertnej

Odprawa pośmiertna jest szczególnego rodzaju jednorazowym świadczeniem pieniężnym wynikającym ze stosunku pracy i związanym ze stosunkiem pracy, wypłacanym przez pracodawcę rodzinie zmarłego pracownika (uchwała SN z 15 grudnia 1975 r., I PZP 46/75).

Przesłanki uprawniające do nabycia odprawy pośmiertnej, uregulowane w art. 93 k.p., sprowadzają się do tego, że odprawa przysługuje od pracodawcy rodzinie zmarłego pracownika, gdy jego śmierć nastąpiła w czasie trwania stosunku pracy lub w okresie pobierania - po jego rozwiązaniu - zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby.

Odprawa pośmiertna przysługuje zatem w związku ze śmiercią pracownika, a nie byłego pracownika przebywającego w chwili śmierci na emeryturze lub rencie z tytułu niezdolności do pracy.

Z regulacji Kodeksu pracy wynika, że odprawa pośmiertna przysługuje tylko rodzinie pracownika, czyli osoby pozostającej w stosunku pracy, aktywnej zawodowo (…). Źródłem roszczenia o wypłatę odprawy pośmiertnej jest stosunek pracy, zaś zdarzeniem, które czyni to roszczenie wymagalnym, jest śmierć pracownika. Warunkiem otrzymania świadczenia jest pozostawanie pracownika w chwili śmierci w stosunku pracy, świadczenie to przysługuje bowiem rodzinie pracownika w związku z jego śmiercią w okresie aktywności zawodowej. Jest to uprawnienie własne rodziny pracownika związane z pracą pracownika, a nie spadek po nim. Odprawa pośmiertna ma charakter powszechny, co oznacza, że przysługuje także wtedy, gdy stosunek pracy zmarłego pracownika nie podlegał bezpośrednio przepisom Kodeksu pracy, a był regulowany przede wszystkim przepisami pragmatyki służbowej (art. 5 k.p.) (…).

W doktrynie uznaje się odprawę pośmiertną za świadczenie wynikające ze stosunku pracy lub świadczenie związane ze stosunkiem pracy. Odprawa pośmiertna nie jest wynagrodzeniem. W Kodeksie pracy jest jednak uregulowana w dziale trzecim zatytułowanym "Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia".

W doktrynie przyjmuje się, że charakter odprawy pośmiertnej uzasadnia przyznanie temu świadczeniu takiej samej ochrony prawnej, jaka przysługuje wynagrodzeniu za pracę.

Odprawa pośmiertna nie jest świadczeniem odszkodowawczym, lecz stanowi pomoc dla rodziny zmarłego pracownika i z tego względu nie podlega zaliczeniu na poczet odszkodowania należnego według zasad prawa cywilnego (uchwała SN z 27 marca 1981 r., III CZP 6/81). Obowiązek jej świadczenia przez zakład pracy (obecnie: pracodawcę) wynika z humanitarnej zasady niesienia pomocy najbliższej rodzinie pracownika w trudnym dla niej okresie po stracie żywiciela. Nie ma ona zatem charakteru odszkodowawczego, nie podlega zaliczeniu na poczet świadczenia przysługującego poszkodowanemu z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego (wyrok SN z 3 czerwca 1980 r., II CR 148/80).

Odprawa pośmiertna nie przysługuje członkom rodziny, jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest nie niższe niż odprawa pośmiertna przysługująca zgodnie z art. 93 § 2 i 6 k.p. Jeżeli odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami (art. 93 § 7 k.p.).

Powyższa charakterystyka odprawy pośmiertnej wskazuje, że - niezależnie od sporu o jej charakter prawny - nie ulega wątpliwości co najmniej jej ścisły związek ze stosunkiem pracy. Jest to związek czasowy (warunkiem nabycia, przez osoby uprawnione, prawa do tej odprawy jest śmierć pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy z powodu choroby) i podmiotowy (odprawa przysługuje rodzinie pracownika od pracodawcy).

Uchwała SN (7) z dnia 22 marca 2007 r., II PZP 6/06

Standard: 22981 (pełna treść orzeczenia)

Odprawa pośmiertna przysługuje uprawnionym do niej osobom (art. 93 § 1 k.p.) niezależnie od przyczyny śmierci pracownika. Obowiązek jej świadczenia przez zakład pracy wynika z humanitarnej zasady niesienia pomocy najbliższej rodzinie pracownika w trudnym dla niej okresie po stracie żywiciela. Oznacza to, że odprawa pośmiertna nie ma charakteru odszkodowawczego i jako taka nie podlega zaliczeniu na poczet świadczenia przysługującego poszkodowanemu z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego.

Wyrok SN z dnia 3 czerwca 1980 r., II CR 148/80

Standard: 31728 (pełna treść orzeczenia)