Obowiązek zwrotu poręczenia majątkowego (art. 269 k.p.k.)

Poręczenie sprowadza się do umowy karnoprocesowej między poręczającym (który ręczy swoim majątkiem) a organem procesowym, że oskarżony nie ucieknie, nie ukryje się i nie będzie w inny sposób utrudniać postępowania karnego (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2003 r., I KZP 36/02, OSNKW 2003, nr 1-2, poz. 2 i uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 1995 r., I KZP 32/94, OSNKW 1995, nr 3-4, poz. 14).

Przyjęcie, że poręczenie majątkowe będące nieizolacyjnym środkiem zapobiegawczym zabezpieczającym prawidłowy tok postępowania karnego może być przedmiotem zajęcia przed zwolnieniem sumy poręczenia, koliduje z celami tej instytucji zmierzającymi do zniechęcenia oskarżonego do podjęcia bezprawnych działań utrudniających postępowanie karne (art. 266 k.p.k.) i mogłoby wpływać na jej skuteczność i efektywność.

Obowiązek zwrotu poręczenia majątkowego aktualizuje się dopiero po uchyleniu lub zmianie tego poręczenia oraz po zarządzeniu zwrotu jego przedmiotu (por. m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 1995 r., I KZP 32/94, OSNKW 1995, nr 3-4, poz. 14). Przed dokonaniem tych czynności przez organ procesowy nie powstaje zobowiązanie do zwrotu przedmiotu poręczenia, a jedynie obowiązek wydania przez organ procesowy decyzji mającej charakter publicznoprawny, której podstawą są przepisy prawa karnego procesowego. Tego rodzaju wierzytelność należy traktować jako przyszłą, z której nie przeprowadza się egzekucji (art. 895 - 908 k.p.c.), skoro zwrot sumy poręczenia materializuje się tylko pod pewnymi warunkami, poręczyciel może bowiem ponieść konsekwencje niedozwolonych działań oskarżonego w postaci przepadku sumy poręczenia (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2006 r., III CK 335/06, nie publ.).

W konsekwencji dopuszczalność egzekucji z sumy poręczenia powstanie dopiero w dacie jej zwolnienia, kiedy stanie się ona zbędna dla celów postępowania karnego (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2005 r., I CK 167/05, nie publ.).

Przekazanie sumy poręczenia majątkowego komornikowi przez pozwanego, jako dłużnika zajętej wierzytelności, który nie był uprawniony do oceny skuteczności zajęcia, nie było działaniem niezgodnym z prawem, nie może zatem rodzić odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa z tego tytułu.

Mimo ustania poręczenia i powstania podstaw do zwrotu sumy poręczenia (art. 269 § 2 k.p.k.) pozwany był zobligowany zgodnie z art. 896 § 1 pkt 2 k.p.c. przekazać ją komornikowi, jako poddłużnik nie miał bowiem uprawnień do zakwestionowania samej zasady i celowości zajęcia (por. m.in. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 stycznia 2017 r., I FSK 834/15, nie publ.).

Okoliczność istnienia w obrocie prawnym zajęcia wierzytelności, które nie zostało skutecznie zakwestionowane we właściwym postępowaniu i które pozwany, jako dłużnik zajętej wierzytelności był zobligowany respektować po zwolnieniu poręczenia nawet w przypadku, gdyby było ono obiektywnie rzecz biorąc wadliwe (por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2006 r., III CZP 26/06, OSNC 2007, nr 3, poz. 45).

Po drugie, przepisy kodeksu postępowania karnego istotnie nie przewidują badania czyją własnością jest podlegający zwrotowi przedmiot poręczenia. Ocena w tym zakresie powinna następować w momencie stosowania poręczenia i skutkować odmową wydania postanowienia o zastosowaniu tego środka zapobiegawczego, gdyby okazało się, że wartości mające stanowić przedmiot poręczenia nie są własnością osoby składającej poręczenie.

Po zaistnieniu przesłanek do zwrotu przedmiotu poręczenia zwrotu dokonuje się osobie, która poręczenie złożyła, nawet gdyby powstały wątpliwości, co do własności przedmiotu poręczenia (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 1995 r., I KZP 32/94).

Ustanowienie poręczenia nie przesądza jednak na potrzeby sporów cywilnych, że kwota poręczenia stanowi majątek osobisty poręczającego. Przeciwne stanowisko skarżącej sprowadza się w istocie do kwestionowania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, z której wynika, że suma poręczenia (200.000 zł) nie stanowiła jej majątku osobistego. Przekazanie tej kwoty komornikowi nie mogło zatem wyrządzić szkody powódce, skoro pomniejszyło jej zadłużenie wobec wierzycieli M. M., za które odpowiada jako małżonka dłużnika majątkiem wspólnym.

Wyrok SN z dnia 18 grudnia 2018 r., IV CSK 456/17

Standard: 22245 (pełna treść orzeczenia)