Fałszywe zeznanie jako forma poplecznictwa

Fałszywe zeznania mogą być składane w różnym celu, w tym i w celu utrudniania postępowania karnego.

Omawiana problematyka - jak dotychczas - nie jest jednolicie rozstrzygnięta tak w orzecznictwie, jak i w doktrynie. Według jednego z poglądów, jakkolwiek sam sprawca przestępstwa nie może być podmiotem poplecznictwa, to jednak jeśli jego działania wypełniają znamiona innego przestępstwa, np. nakłanianie świadków do złożenia fałszywych zeznań, to wówczas tego rodzaju zachowanie wykracza poza bezkarne "samopoplecznictwo" i stanowi podstawę do jego odpowiedzialności karnej.

Podnoszono również, że w przypadku kiedy świadek przystępuje do składania zeznań i gdy zeznając utrudnia lub udaremnia postępowanie karne, to na pewno odpowiada karnie na podstawie przepisu art. 233 § 1 k.k. Ewentualna odpowiedzialność karna na podstawie przepisu art. 239 § 1 k.k. zależy tutaj od formy jego zachowania. Jeżeli zeznaje nieprawdę - udaremniając tym samym postępowanie karne - dopuszcza się działania wyczerpującego znamiona czynów zabronionych przez przepisy art. 233 § 1 k.k. i art. 239 § 1 k.k., które należy zastosować kumulatywnie. Natomiast, jeżeli świadek taki utrudnia lub udaremnia postępowanie karne przez zatajenie aktów mu wiadomych, odpowiada tylko za fałszywe zeznania, nie odpowiada zaś za poplecznictwo z uwagi na brak szczególnego prawnego obowiązku nie utrudniania i nie udaremniania postępowania karnego.

Ten pogląd nie uwzględnia jednak w dostateczny sposób tej okoliczności, że przestępstwo poplecznictwa, jakkolwiek z reguły jest popełniane przez działanie, to jednak można go się dopuścić również przez zaniechanie (B. Kunicka-Michalska, op. cit., komentarz do art. 239 k.k., teza 8), podobnie zresztą jak i przestępstwo złożenia fałszywych zeznań, które wymaga umyślności działania lub zaniechania (a zatem można go popełnić zarówno przez działanie, jak i przez zaniechanie).

W przypadku przestępstwa poplecznictwa przedmiotem ochrony jest prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, polegające na tym, by każde przestępstwo zostało ujawnione, a jego sprawca stosownie ukarany, natomiast przedmiotem ochrony przestępstwa składania fałszywych zeznań jest również generalnie prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości z tym jednak, że w przepisie art. 233 k.k. następuje konkretyzacja tego przedmiotu ochrony, jakim jest zapewnienie wiarygodności ustaleń dokonywanych w postępowaniu sądowym lub innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy i sprowadza się do tej wartości, jaką jest zapewnienie wiarygodności ustaleń dokonywanych w postępowaniu, chroniąc jednocześnie prawdziwość dowodu będącego podstawą orzekania. Pomijając zatem bezpodstawne uchylanie się od złożenia zeznań, którego nie sposób uznać za "zatajenie prawdy" w rozumieniu art. 233 § 1 k.k. (zob. uchwała SN z dnia 22 stycznia 2003 r., I KZP 39/02), w pewnych okolicznościach może dojść do takiej sytuacji, gdy "zatajenie prawdy" skutkuje wprost utrudnieniem lub wręcz udaremnieniem postępowania karnego.

Z kolei, w orzecznictwie Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych dominuje pogląd, że jakkolwiek fałszywe zeznania określone w przepisie art. 233 § 1 k.k. mogą być składane w różnym celu, to jednak jeśli zmierzają one do uchronienia sprawcy przestępstwa przed odpowiedzialnością karną, to mają one wówczas formę poplecznictwa z tym, że obejmuje je wówczas w całości przepis art. 233 § 1 k.k., który jako przepis szczególny wyłącza stosowanie przepisu ogólnego, jakim jest przepis art. 239 § 1 k.k. (zob. wyrok SN z dnia 5 sierpnia 1982 r., II KR 162/82).

Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 19 lutego 1998 r. (w sprawie II AKa 172/97), w którym jeszcze na gruncie przepisów kodeksu karnego z 1969 r., nieco ostrożnie stwierdził, że stosunek przepisów art. 252 k.k. i art. 247 k.k. jest trudną do rozważenia kwestią, ale "można twierdzić, że przepis o przestępstwie fałszywych zeznań jest przepisem szczególnym w stosunku do przepisu o poplecznictwie, gdyż wyłącza z zakresu tego ostatniego formy pomocy sprawcy przestępstwa w postaci fałszywego zeznania.

Zatem przepis art. 252 k.k. może wejść w grę wówczas, gdy sprawca nie będzie mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej na podstawie art. 247 k.k.".

Sąd Najwyższy podziela powyżej przywołane stanowiska, że przepis art. 233 § 1 k.k. jest przepisem szczególnym, wobec przepisu ogólnego, jakim jest przepis art. 239 § 1 k.k. Z tego też względu należało przyjąć, że jakkolwiek sposób działania (zaniechania) sprawcy przestępstwa poplecznictwa może być oczywiście różny, gdyż zamieszczone w art. 239 § 1 k.k. wyliczenie form zachowania sprawcy jest przykładowe i nie stanowi katalogu zamkniętego (o czym stanowi zwrot "w szczególności"), to jednak z pewnością nie taki, który jest określony w przepisie szczególnym, jakim jest przepis art. 233 § 1 k.k. Tym samym stosowanie w takich przypadkach art. 233 § 1 k.k. w zbiegu kumulatywnym z art. 239 § 1 k.k. (w zw. z art. 11 § 2 k.k.) nie może wchodzić w rachubę, ze względu na odmienne i wyczerpujące rozstrzygnięcie tego zagadnienia w specjalnym przepisie, jakim jest art. 233 § 1 k.k.

Nie sposób zaakceptować stanowiska, że złożenie fałszywych zeznań, które jednocześnie utrudniają lub udaremniają postępowanie karne, pomagając sprawcy przestępstwa uniknąć odpowiedzialności karnej, może być zakwalifikowane jako przestępstwo z art. 239 § 1 k.k., lub też jako przestępstwo kwalifikowane kumulatywnie z art. 233 § 1 k.k. i art. 239 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.).

Wyrok SN z dnia 5 sierpnia 2009 r., II KK 136/09

Standard: 19570 (pełna treść orzeczenia)

Fałszywe zeznanie może być składane w różnym celu. Jeżeli fałszywe zeznanie zdąża do uchronienia sprawcy przestępstwa przed odpowiedzialnością karną, to jest ono wówczas formą poplecznictwa, która obejmuje jednak w całości art. 247 § 1 k.k. [art. 233 k.k.], wyłączając - jako przepis specjalny - stosowanie przepisu ogólnego - art. 252 § 1 k.k. [art. 239 k.k.]

Wyrok SN z dnia 5 sierpnia 1982 r., II KR 162/82

Standard: 39765 (pełna treść orzeczenia)