Imienna książeczka oszczędnościowa jako przedmiot przestępstwa z art. 310 § 1 k.k.

Imienna książeczka oszczędnościowa w świetle art. 55 ust. 1 Prawa bankowego (ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Dz. U. Nr 140, poz. 939 ze zm.) jest dowodem zawarcia umowy rachunku bankowego, bankowym dokumentem oszczędnościowym, który umożliwia przede wszystkim dysponowanie środkami zgromadzonymi na tym rachunku. Brak książeczki oszczędnościowej nie oznacza braku możliwości dysponowania przez uprawnionego swoim wkładem oszczędnościowym. Prawo to wynika bowiem z faktu zawarcia stosownej umowy z bankiem, a nie z faktu posiadania książeczki oszczędnościowej, która jest jedynie dowodem potwierdzającym zawarcie takiej umowy i posiadanie wkładu oszczędnościowego. Te względy powodują, że imienne książeczki oszczędnościowe stanowią w istocie papiery (znaki) legitymacyjne, nie są natomiast papierami wartościowymi (por. W.Czachórski: Zobowiązania, Zesp. Wykład. Warszawa 1999, s. 419; A.Walter, J.Ignatowicz, K.Stefaniak: Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1996, s. 230; A.Pomorska: Komentarz do prawa bankowego, Warszawa 1994, s. 53; K.Kruczalak: Problematyka prawna papierów wartościowych, Gdańsk 1994, s. 75-76). Dokumenty wymienione w treści art. 310 § 1 kk stanowią przedmiot czynności wykonawczych tylko wtedy, gdy są papierami wartościowymi (uchwała składu siedmiu sędziów SN z 30 września 1998 r. I KZP 3/98),

Skoro imienna książeczka oszczędnościowa nie jest papierem wartościowym, to jej sfałszowanie nie może być chronione normą art. 310 § 1 kk. W uchwale z dnia 13 grudnia 2000 r. I KZP 41/00, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że imienna książeczka oszczędnościowa, stanowiąca dowód zawarcia umowy rachunek oszczędnościowego, podobnie jak inne imienne papiery wartościowe, nie stanowi przedmiotu czynności wykonawczej przestępstwa określonego w art. 310 § 1 kk. Pogląd wyrażony w tej uchwale skład orzekający w niniejszej sprawie aprobuje jedynie w części, a mianowicie w tym aspekcie, iż imienna książeczka oszczędnościowa, stanowiąca dowód zawarcia umowy rachunku oszczędnościowego, nie stanowi przedmiotu czynności wykonawczej przestępstwa określonego w art. 310 § 1 kk.

Wyrok SN z dnia 1 września 2003 r., V KK 184/03

Standard: 80540 (pełna treść orzeczenia)

Imienna książeczka oszczędnościowa, stanowiąca dowód zawarcia umowy rachunku oszczędnościowego, podobnie jak inne imienne papiery wartościowe, nie stanowi przedmiotu czynności wykonawczej przestępstwa określonego w art. 310 § 1 k.k.

Sąd Najwyższy opowiada się, na potrzeby interpretacji sformułowania "dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej", użytego w art. 310 § 1 k.k., za poglądem, iż jakkolwiek imienna książeczka oszczędnościowa jest papierem wartościowym, to jej przerobienie bądź podrobienie nie wyczerpuje znamion strony przedmiotowej tego czynu zabronionego.

Oczywiście, w wypadku podzielenia przedstawionych poglądów części doktryny, iż imienna książeczka oszczędnościowa nie jest papierem wartościowym, taka konstatacja niejako automatycznie "eliminowałaby" ją z katalogu przedmiotów objętych analizowanym sformułowaniem, użytym w art. 310 § 1 k.k. Pogląd taki prezentuje prokurator Prokuratury Krajowej w uzasadnieniu pisemnego wniosku.

Gdyby nawet podzielić stanowisko tej części doktryny, która opowiada się za przyznaniem imiennej książeczce oszczędnościowej przymiotu papieru wartościowego, to należy stwierdzić, iż mimo to nie może być ona przedmiotem czynności wykonawczej przestępstwa określonego w art. 310 § 1 k.k. Sąd Najwyższy opowiada się bowiem za wąską interpretacją użytego w tym przepisie określenia: "dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej". Przemawia za tym przede wszystkim to, że w przepisie art. 310 § 1 k.k., wśród wskazanych przedmiotów czynności wykonawczej, mowa jest o polskim lub obcym pieniądzu oraz innym środku płatniczym. Równoważnym zakresem prawnokarnej ochrony pieniądza lub innego środka płatniczego byłby zatem papier wartościowy na okaziciela (a także papier wartościowy na zlecenie - uchwała SN z 30 września 1998 r., I KZP 3/98, OSNKW 1998, z. 9-10, poz. 41).

Obrót papierami wartościowymi na okaziciela, ze względu na powszechność i anonimowość, uzasadnia szczególną ochronę zarówno ze strony prawa cywilnego (art. 921[10] § 1 k.c. uzależnia puszczenie w obieg papieru wartościowego na okaziciela od zezwolenia właściwego organu państwowego, a sankcją za niezachowanie tego warunku jest nieważność dokumentu), a także i prawa karnego (art. 310 k.k.). Spełniają one bowiem w obrocie w istocie funkcje środka płatniczego i mają charakter waloru obiegowego, gdyż osoba mająca taki papier wartościowy uprawniona jest do uzyskania stosownego świadczenia, tj. nabycia rzeczy lub usług albo otrzymania określonej kwoty pieniężnej, bez jakiegokolwiek sprawdzenia, czy ma ona szczególny, indywidualny tytuł (poza tytułem wynikającym z samego faktu posiadania papieru wartościowego na okaziciela) do otrzymania świadczenia (por. A. Janiak: Karne i cywilne aspekty fałszowania czeków, PiP 2000, z. 11, s. 67-75; M. Filar: Glosa do wyroku SA w Warszawie z dnia 7 października 1998 r., II AKa 302/98, Pr. Bank. 2000, z. 2, s. 17).

Przy takiej wykładni tego znamienia, spośród książeczek oszczędnościowych jedynie książeczka na okaziciela może być uznana za dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej, o jakim mowa w art. 310 § 1 k.k.

Uchwała SN z dnia 13 grudnia 2000 r., I KZP 41/00

Standard: 19383 (pełna treść orzeczenia)