Wyrok z dnia 2003-09-01 sygn. V KK 184/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V KK 184/03

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 września 2003 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Henryk Gradzik (przewodniczący)

SSN Józef Dołhy (spr.)

SSN Zygmunt Stefaniak

Protokolant Michał Wierzbowski

przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Bogumiły Drozdowskiej

w sprawie A. L. skazanego z art. 310 § 1 kk i in. kk

po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 1 września 2003 r.

kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich

od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 12 października 2000 r., sygn. akt II AKa 311/00 utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 9 czerwca 2000 r., sygn. akt III K 47/00;

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

U Z A S A D N I E N I E

Sąd Okręgowy w Świdnicy wyrokiem z dnia 9 czerwca 2000 r. uznał A.

L. za winnego tego, że:

1. w dniu 27 września 1999 roku w W., posługując się sfałszowanym dowodem osobistym serii […] nr […] na nazwisko Z. D., do którego w miejsce zdjęcia Z. D. wkleił swoje zdjęcie, przedstawił do realizacji wypełniony przez siebie dokument uprawniający do wypłaty sumy pieniężnej, którym nie miał prawa wyłącznie rozporządzać w postaci druku dowodu wypłaty z książeczki P. wystawionej przez P. Oddział w O. na nazwisko Z. D., czym wprowadził w błąd pracownika Urzędu Pocztowego Nr [Y] w W. i doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 200 zł na szkodę P. Oddział w O.;

2. w miejscu i czasie jak w pkt 1 i w sposób tam opisany, wprowadził w błąd pracownika Urzędu Pocztowego Nr [X] w W. i doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 100 zł na szkodę P. Oddział w O.;

3. w dniu 28 września 1999 roku w W., działając w miejscu i sposób opisany w pkt 1, usiłował doprowadzić do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 300 zł na szkodę P. Oddział w O., lecz zamierzonego celu nie osiągnął z uwagi na zatrzymanie przez pracownika poczty, przy czym każdego z tych czynów dopuścił się w warunkach powrotu do przestępstwa.

Czyny opisane w pkt. 1-3 zakwalifikowano jako wyczerpujące dyspozycję art. 310 § 1 kk i art. 270 § 1 kk i art. 286 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk i w zw. z art. 64 § 1 kk, zaś czyn opisany w pkt 4 jako przestępstwo z art. 310 § 1 kk i art. 270 § 1 kk i art. 13 § 1 kk w zw. z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk i w zw. z art. 64 § 1 kk, i przyjmując, iż czyny te stanowiły ciąg przestępstw, na podstawie art. 310 § 1 kk w zw. z art. 11 § 3 kk wymierzono oskarżonemu karę 5 lat pozbawienia wolności.

Od tego wyroku apelację wniósł obrońca oskarżonego zarzucając m.in. obrazę przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 310 § 1 kk poprzez jego błędne zastosowanie i błędną wykładnię mimo, iż czyn oskarżonego nie wyczerpywał znamion opisanych w tym artykule, albowiem jego zachowanie nie było skierowane przeciwko dokumentom wymienionym w treści art. 310 kk.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, wyrokiem z dnia 12 października 2000 r., utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.

Kasację od tego wyroku złożył Rzecznik Praw Obywatelskich. Autor kasacji zarzucił „rażące i mogące mieć istotny wpływ na jego treść naruszenie art. 310 § 1 kk, polegające na niewłaściwej ocenie prawno-karnej przypisanego oskarżonemu czynu przez uznanie, że wystawiona na nazwisko osoby trzeciej książeczka oszczędnościowa P., która posłużyła mu do wyłudzenia na szkodę P. wymienionych w zarzucie kwot stanowi papier wartościowy w rozumieniu powołanego wyżej przepisu prawa materialnego, co w rezultacie doprowadziło do błędnego przyjęcia tego unormowania za podstawę skazania”, i na tej podstawie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Podniesiony w kasacji zarzut jest zasadny.

Zagadnienie zakresu przedmiotowego prawnokarnej ochrony papierów wartościowych (przede wszystkim czeku jako dokumentu uprawniającego do otrzymania sumy pieniężnej) na tle znowelizowanego przepisu art. 227 § 1 kk z 1969 r., stanowiło materię zasadniczej wykładni ustawy, dokonanej przez Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 30 września 1998 r. I KZP 3/98 (OSNKW 1998, z. 9-10, poz. 41), uchwała ta zachowała swoją aktualność po dniu 31 sierpnia 1998 r. na gruncie art. 310 § 1 kk z 1997 r.

W uzasadnieniu tej uchwały wskazano, że umiejscowienie art. 310 kk w systematyce części szczególnej kodeksu karnego w rozdziale zatytułowanym: Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, stanowi deklarację ustawodawcy i ważną wskazówkę, że specjalnej ochrony prawnokarnej udziela się na podstawie art. 310 § 1 kk – poza środkami płatniczymi – tylko dokumentom stanowiącym papiery wartościowe.

Rodzajowym zatem przedmiotem ochrony przepisów tego rozdziału jest system gospodarczy w zakresie jego podstawowych elementów, którymi są środki płatnicze występujące w nim (w przewidzianych prawem postaciach) i papiery wartościowe oraz znaki urzędowe i narzędzia miernicze oraz probiercze. Bezpośrednim przedmiotem ochrony przepisu art. 310 § 1 kk jest rzetelność i prawdziwość polskiego i obcego pieniądza, innych środków płatniczych oraz papierów wartościowych uprawniających do otrzymania sumy pieniężnej, wypłaty kapitału, udziału w zyskach albo stwierdzających udział w spółce.

Polskie prawo nie formułuje wprawdzie legalnej definicji pojęcia papieru wartościowego, to jednak należy przyjąć, że dokument jest papierem wartościowym, jeżeli przepis prawa uznaje go za taki. Bez znaczenia jest przy tym, czy konkretny akt prawny nazywa określone postaci dokumentów papierami wartościowymi. Rozstrzygające jest bowiem takie uregulowanie statusu dokumentu, które czyni zeń dokument wyrażający określone w jego treści prawo, związane z nim tak ściśle, że posiadanie dokumentu jest niezbędną przesłanką przypisania prawa osobie formalnie z niego uprawnionej i przesłanką dochodzenia przez nią realizacji tego prawa. Przez papier wartościowy rozumie się powszechnie dokument, który wyraża określone w jego treści prawo, a w szczególności wierzytelność. Prawo to jest immanentnie związane z dokumentem w tym sensie, że posiadanie tego dokumentu staje się niezbędną przesłanką przypisania prawa osobie formalnie uprawnionej z dokumentu, a w konsekwencji i przesłanką dochodzenia przez nią tego prawa. Elementem konstytutywnym papieru wartościowego jest takie złączenie prawa majątkowego z dokumentem, które sprawia, że wartość prawa utożsamiana jest z wartością jego materialnego substratu (art. 921⁶ i art. 921⁷ kodeksu cywilnego). Do zakwalifikowania dokumentu jako papieru wartościowego niezbędne jest zatem posiadanie takiej cechy, która powoduje, że realizacja inkorporowanego w nim prawa uzależniona jest od posiadania tego dokumentu. W konsekwencji też spełnienie świadczenia zależy od przedstawienia dokumentu zobowiązanemu. Papiery wartościowe pełnią więc znacznie donioślejszą funkcję w porównaniu z dokumentami, będącymi zwykłymi tylko dowodami na istnienie określonego prawa. Rola takiego dokumentu polega jedynie na ułatwieniu wykazania, że istnieje prawo podmiotowe (Z.Radwański: Prawo zobowiązań, Warszawa 1986, s. 450; J.Mojak: Prawo papierów wartościowych, Lublin 1998, s. 13; J.Olszewski: Papiery wartościowe w świetle nowych ustaw, Warszawa 1998, s. 16-17).

Jedną z cech wyróżniających papiery wartościowe jest m.in. zdolność obiegowa, kredytowa i płatnicza, ta ostatnia polegająca na możliwości zastąpienia pieniądza – w jego funkcji umorzenia zobowiązań – papierem wartościowym (G.Bieniek i inni: komentarz do kodeksu cywilnego, Warszawa 2001, t. II s. 692-693).

Konstytutywne cechy papieru wartościowego powiązać należy z przedmiotem ochrony w art. 310 § 1 kk, którym jest obrót pieniędzmi i papierami wartościowymi. Przedmiotem czynności wykonawczej przestępstwa z art. 310 § 1 kk nie jest dokument nie mogący być przedmiotem obrotu (nie posiadający cech zdatności do obrotu).

Imienna książeczka oszczędnościowa w świetle art. 55 ust. 1 Prawa bankowego (ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Dz. U. Nr 140, poz. 939 ze zm.) jest dowodem zawarcia umowy rachunku bankowego, bankowym dokumentem oszczędnościowym, który umożliwia przede wszystkim dysponowanie środkami zgromadzonymi na tym rachunku. Brak książeczki oszczędnościowej nie oznacza braku możliwości dysponowania przez uprawnionego swoim wkładem oszczędnościowym. Prawo to wynika bowiem z faktu zawarcia stosownej umowy z bankiem, a nie z faktu posiadania książeczki oszczędnościowej, która jest jedynie dowodem potwierdzającym zawarcie takiej umowy i posiadanie wkładu oszczędnościowego. Te względy powodują, że imienne książeczki oszczędnościowe stanowią w istocie papiery (znaki) legitymacyjne, nie są natomiast papierami wartościowymi (por. W.Czachórski: Zobowiązania, Zesp. Wykład. Warszawa 1999, s. 419; A.Walter, J.Ignatowicz, K.Stefaniak: Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1996, s. 230; A.Pomorska: Komentarz do prawa bankowego, Warszawa 1994, s. 53; K.Kruczalak: Problematyka prawna papierów wartościowych, Gdańsk 1994, s. 75-76). Dokumenty wymienione w treści art. 310 § 1 kk stanowią przedmiot czynności wykonawczych tylko wtedy, gdy są papierami wartościowymi (uchwała składu siedmiu sędziów SN z 30 września 1998 r. I KZP 3/98), Skoro imienna książeczka oszczędnościowa nie jest papierem wartościowym, to jej sfałszowanie nie może być chronione normą art. 310 § 1 kk. W uchwale z dnia 13 grudnia 2000 r. I KZP 41/00 (OSNKW 2001, z. 1-2, poz. 6), Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że imienna książeczka oszczędnościowa, stanowiąca dowód zawarcia umowy rachunek oszczędnościowego, podobnie jak inne imienne papiery wartościowe, nie stanowi przedmiotu czynności wykonawczej przestępstwa określonego w art. 310 § 1 kk. Pogląd wyrażony w tej uchwale skład orzekający w niniejszej sprawie aprobuje jedynie w części, a mianowicie w tym aspekcie, iż imienna książeczka oszczędnościowa, stanowiąca dowód zawarcia umowy rachunku oszczędnościowego, nie stanowi przedmiotu czynności wykonawczej przestępstwa określonego w art. 310 § 1 kk.

W świetle dotychczasowych rozważań uznać należało za zasadny zarzut autora kasacji, istotnie stanowisko przyjęte przez Sądy orzekające w niniejszej sprawie oznacza rażące naruszenie prawa materialnego przez nieprawidłową ocenę prawną poprawnie dokonanych ustaleń faktycznych i wadliwą wykładnię art. 310 § 1 kk, co miało niewątpliwy – z niekorzyścią dla oskarżonego – wpływ na treść zaskarżonego wyroku.

Mając to na uwadze Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.