Pozostawienie bez rozpoznania wniosku o wyłączenie sędziego (art. 41 § 2 k.p.k.)

Art. 41 § 2 k.p.k. uprawnia do pozostawienia bez rozpoznania wniosku o wyłączenie sędziego tylko wówczas, gdy przyczyna wyłączenia stała się stronie wiadoma przed rozpoczęciem przewodu sądowego, a wniosek został zgłoszony po jego rozpoczęciu. Natomiast, gdy taka okoliczność ujawniła się po otwarciu przewodu sądowego, to wniosek powinien zostać skierowany do rozpoznania.

Rozstrzyganie o pozostawieniu bez rozpoznania, ustawodawca powierzył sądowi. Dlatego też w trybie art. 41 § 2 k.p.k., sąd powinien orzekać o pozostawieniu bez rozpoznania wniosku o wyłączenie sędziego.

W doktrynie wyrażono również pogląd, że o pozostawieniu bez rozpoznania wniosku o wyłączenie sędziego orzeka sąd w formie postanowienia.

Art. 42 § 4 k.p.k. stanowi, że poza wypadkiem określonym w art. 42 § 2 k.p.k. o wyłączeniu orzeka sąd, przed którym toczy się postępowanie; w składzie orzekającym w kwestii wyłączenia nie może brać udziału sędzia, którego dotyczy wyłączenie. Zawarty w tym przepisie zakaz orzekania przez sędziego, którego wniosek o wyłączenie dotyczy, odnosi się do „kwestii wyłączenia”.

Zawarty w art. 41 § 2 k.p.k. zwrot o „pozostawieniu bez rozpoznania” oznacza bezskuteczność złożenia wniosku, co powoduje zakaz jego merytorycznego rozpoznania przez organ procesowy.

Zwrot „w kwestii wyłączenia” jest tożsamy z określeniem „w przedmiocie wyłączenia”. Z takimi określeniami ustawodawca wiąże uprawnienie do merytorycznego orzekania, albowiem znaczenie językowe słowa „kwestia”, to „sprawa wymagająca rozstrzygnięcia, załatwienia” (por. T. Szymczak red.: Słownik języka polskiego, t. I, Warszawa 1978, s. 1100). Dlatego też przewidziany w art. 42 § 4 k.p.k. zakaz orzekania w kwestii wyłączenia przez sędziego, którego wniosek dotyczy, odnosi się do merytorycznego rozpoznania wniosku. Natomiast nie ma zastosowania, jeżeli zostanie stwierdzone, że wniosek z przyczyn wskazanych w art. 41 § 2 k.p.k., należy pozostawić bez rozpoznania. Wtedy nie jest to orzekanie w kwestii wyłączenia sędziego, ale co do wniosku o wyłączenie, czyli w kwestii powstania przyczyny wyłączenia lub powzięcia przez stronę wiadomości o przyczynie wyłączenia.

Na gruncie art. 40 § 3 k.p.k. w orzecznictwie przyjmuje się, że zakaz ten obejmuje nie tylko orzekanie w przedmiocie merytorycznej zasadności, ale również wydanie orzeczeń „blokujących” rozpoznanie np. o pozostawieniu bez rozpoznania (por. postanowienia SN z dnia: 26 sierpnia 1996 r., II KZ 34/96; 29 sierpnia 1996 r., V KZ 29/96). Natomiast w art. 42 § 4 k.p.k. ustawodawca użył zwrotu „w kwestii wyłączenia”, a nie „co do wyłączenia”. Przepis ten nie obejmuje więc kwestii „blokujących” rozpoznanie wniosku o wyłączenie sędziego.

W doktrynie wskazuje się, że art. 42 § 3 k.p.k. ma zastosowanie, gdy zachodzi konieczność merytorycznego rozpoznania wniosku, co może nastąpić tylko wówczas, gdy został złożony w terminie. Trzeba również zwrócić uwagę na związaną z tym przepisem ekonomikę procesową, gdyż w wypadku zasadnego wniosku, wyłączenie sędziego powoduje ponowne rozpoznanie sprawy z udziałem innego sędziego. Z tego też względu, wynikający z art. 42 § 3 k.p.k. obowiązek powstrzymania się sędziego od udziału w sprawie ma swoje uzasadnienie tylko wtedy, gdy wniosek o jego wyłączenie w ogóle podlega rozpoznaniu, a więc gdy został skutecznie złożony. Natomiast, gdy zachodzi podstawa do pozostawienia wniosku bez rozpoznania, nie ma zasadniczych racji, aby sędzia nie mógł brać udziału w wydaniu takiego orzeczenia.

Biorąc to wszystko pod uwagę należy stwierdzić, że w składzie sądu orzekającego o pozostawieniu bez rozpoznania wniosku o wyłączenie sędziego (art. 41 § 2 k.p.k.) może brać udział sędzia, którego wniosek dotyczy.

Postanowienie SN z dnia 21 lipca 2011 r., I KZP 6/11

Standard: 17656 (pełna treść orzeczenia)

Stwierdzenie przez sąd nadrzędny, że nie spełnia ustawowych wymogów dopuszczalności (art. 42 § 4 k.p.k.) wniosek o wyłączenie, którego żądanie obejmuje wszystkich sędziów sądu niższego rzędu, zobowiązuje ten sąd do pozostawienia wniosku bez rozpoznania,

Przepisy ustawy regulujące kwestie związane z wyłączeniem sędziego (rozdział 2 Kodeksu postępowania karnego) nie przewidują środków odwoławczych na odnoszące się do tych kwestii rozstrzygnięcia, co oznacza, że zażalenie nie przysługuje (arg. a contrario ex art. 459 § 1 i 2 k.p.k.) także na orzeczenie sądu nadrzędnego pozostawiające bez rozpoznania - z powodu stwierdzonej niedopuszczalności prawnej - wniosek o wyłączenie wszystkich sędziów sądu niższego rzędu (art. 42 § 4 k.p.k.).

Postanowienie SN z dnia 15 lutego 2011 r., IV KZ 8/11

Standard: 25460 (pełna treść orzeczenia)