Pojęcie „zwrotu rzeczy” w kontekście roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi (art. 229 k.c.)

Pod pojęciem „ zwrotu rzeczy”, o jakim mowa w przepisie art. 229 § 1 zd. 1 k.c., rozumie się likwidację stanu niezgodnego z prawem, czyli stanu władania cudzym gruntem bez tytułu prawnego.

Zwrot rzeczy oznacza każdy sposób odzyskania przez właściciela władztwa nad rzeczą. Może to być dobrowolne wydanie rzeczy przez samoistnego posiadacza właścicielowi, odzyskanie jej przez właściciela w drodze egzekucji, a nawet w drodze samowolnego pozbawienia posiadania.

Pojęcie "zwrot rzeczy" zawarte w przepisie art. 229 k.c. nie jest ustawowo zdefiniowane. Zdaniem Sądu, możliwe jest przyjęcie dwóch stanowisk; można uznać, że z zestawienia art. 229 § 1 i art. 226 § 1 k.c. wynika, iż termin "zwrot rzeczy" należy interpretować w znaczeniu przypisywanym terminowi "wydanie rzeczy", tj. jako zachowanie polegające na wręczeniu rzeczy ruchomej właścicielowi, a co do nieruchomości - na przekazaniu jej właścicielowi. Możliwe jest jednak rozumowanie przeciwne, oparte na założeniu, że owa różnica terminologiczna nie jest przypadkowa i wskazuje na celowy zabieg ze strony ustawodawcy mający na celu rozszerzenie stanów faktycznych, które mogłyby podpadać pod pojęcie "zwrot rzeczy", w porównaniu do tych, mieszczących się w pojęciu "wydanie rzeczy".

Należy wskazać na zróżnicowaną interpretację pojęcia "zwrot rzeczy" występującą w orzecznictwie. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 listopada 1997 r., I CKN 323/97 stwierdził, że nie powinno budzić wątpliwości, iż "zwrot rzeczy" polega na odzyskaniu nad nią faktycznego władztwa przez właściciela. Z kolei w wyroku z dnia 26 marca 1998 r., I CKN 590/97 podniósł, że brak bliższego określenia pojęcia "zwrot rzeczy" ma ten skutek, iż należy go rozumieć jako ponowne znalezienie się rzeczy w posiadaniu właściciela, bez względu na to, w jaki sposób do takiego przemieszczenia rzeczy doszło. Także Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 lipca 2005 r., III CZP 47/05, a także Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 16 maja 2002 r., I ACa 1400/01 opowiedział się za szerokim rozumieniem terminu "zwrot rzeczy", podkreślając, że powinno się przez to rozumieć wszelkie przypadki odzyskania władztwa nad rzeczą przez właściciela.

W ocenie Sądu orzekającego w niniejszej sprawie zwrotem rzeczy jest każda sytuacja faktyczna i prawna, która likwiduje stan bezprawności. Pojęcie „zwrotu” rzeczy należy interpretować szeroko. Formami odzyskania przez właściciela posiadania rzeczy jest więc również dobrowolne zaprzestanie naruszania prawa własności przez posiadacza i porzucenie jej oraz przejście rzeczy - jak to miało miejsce w niniejszej sprawie, na rzecz innej osoby.

W doktrynie i orzecznictwie podkreśla się potrzebę szerokiego rozumienia terminu "zwrot rzeczy". Termin ten należy wiązać nie tylko ze świadomym przekazaniem rzeczy przez dotychczasowego posiadacza właścicielowi, lecz w istocie z każdą sytuacją, w której właściciel uzyskał możność bezpośredniego władztwa nad rzeczą, a dotychczasowy posiadacz to władztwo utracił.

W wyroku z dnia 26 marca 1998 r., I CKN 590/97, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że "zwrot rzeczy" należy rozumieć jako ponowne znalezienie się rzeczy w posiadaniu właściciela, bez względu na to, w jaki sposób do takiego przemieszczenia rzeczy doszło. Podzielając ten pogląd, należy zwrócić uwagę, że za szerokim rozumieniem terminu "zwrot rzeczy" przemawia również potrzeba, aby niepewne stany związane z posiadaniem rzeczy przez osobę niebędącą jej właścicielem jak najszybciej likwidować. Stąd krótkie terminy przedawnienia roszczeń właściciela i posiadacza przewidziane w art. 229 k.c. oraz taka wykładnia użytych w tym przepisie określeń, która sprzyja temu celowi.

Nadto, do zwrotu rzeczy nie jest wymagana jakakolwiek szczególna forma (rozumiana w potocznym tego słowa znaczeniu, a nie jako forma czynności prawnej). W szczególności, nie jest wymagane protokolarne przekazanie rzeczy. Termin "zwrot rzeczy" należy wiązać nie tylko ze świadomym przekazaniem rzeczy przez dotychczasowego posiadacza właścicielowi, lecz w istocie z każdą sytuacją, w której właściciel uzyskał możność bezpośredniego władztwa nad rzeczą, a dotychczasowy posiadacz to władztwo utracił -/ tak też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2015 r., II CSK 359/14/.

Zwrot rzeczy, o którym mowa w art. 229 § 1 k.c., oznacza odzyskanie faktycznego władztwa nad rzeczą przez właściciela, bez względu na okoliczności, w jakich do tego doszło i przy zastrzeżeniu, że o przywróceniu mu posiadania świadczy nie tylko rzeczywiste korzystanie z rzeczy, lecz sama możność takiego korzystania - / tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2015 r., I CSK 752/14/.

Wyrok SR w Goleniowie z 2016-12-05, I C 679/16

Standard: 7648 (pełna treść orzeczenia)